Հարցազրույցը Պոլսում գործող «Նոր զարթոնք»ի հետ

Ըստ էության, եթե մտածենք, թե ինչպես է ստեղծվել, միգուցե և Ձեր հարցին պատասխան կարողանանք գտնել: «Նոր զարթոնքը» ստեղծվել է ինչ-որ բաների դեմ եղող մի խումբ մարդկանց համախմբման արդյունքում, բնականաբար, առավելապես երիտասարդների համախմբման արդյունքում, քանի որ Թուրքիայում հատկապես մեր ավագ սերունդը վախի մթնոլորտում է մեծացել: Մենք շատ ճնշումների ենք ենթարկվել, սակայն շատ կոտորած, ջարդ չենք տեսել, իսկ նրանք տեսել են: Ցեղասպանություն են ապրել: Նրանք մեզ պատմել են իրենց հիշողությունները, սակայն մենք չենք տեսել: Մեզ համար Հրանտ Դինքի սպանությունն այդ պատմված հիշողությունների վերակենդանացումն էր: «Նոր զարթոնքը» ստեղծվել է Հրանտ Դինքի սպանությունից առաջ, սակայն ժողովրդական շարժման է վերածվել Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո:

«Լավ, մինչև հիմա շատ բան տեսանք և ապրեցինք՝ կոտորած, ջարդեր, ցեղասպանություն, Ունեցվածքի հարկ, մի շարք խտրականությամբ լի կիրառումներ, սակայն այլևս բավ է»,- ասացինք: Մի կողմից «Նոր զարթոնքը» ինչ-որ բաներից դժգոհ հայերի համախմբման արդյունքում ստեղծված խումբ է, մյուս կողմից էլ միայն հայերի ուղղությամբ չէ, որ գործունեություն է ծավալում: «Նոր զարթոնքը» հասարակական շարժում է, որի գործունեության ծիրում են կանանց, ԼԳԲՏ մարդկանց, աշխատավորների խնդիրները: «Նոր զարթոնքը» կարևորում է նաև բնապահպանական խնդիրները: Այսինքն՝ «Նոր զարթոնքը» գործունեություն է ծավալում ոչ միայն հայերի իրավունքների համար, այլև իր խոսքն է ասում Թուրքիայի, անգամ ողջ աշխարհի վերաբերյալ: «Նոր զարթոնքը» կազմակերպություն է, որը չի սահմանափակվում հայերով, բաց է դրսի համար և դրանով իսկ փորձում է հաղթահարել հակահայ վերաբերմունքը: Ահա «նորզարթոնքցի» լինելը նման մի բան է, սակայն այդքան էլ հեշտ չէ. 50 հազարի հասած համայնքում հեշտ չէ փորձել որևէ բան կատարել, և ահա «նոր զարթոնքցի» լինել նշանակում է միմյանց օգնել, սատարել: Ինչպես ասում է Պարույր Սևակը, քիչ ենք, բայց հայ ենք, և միմյանց օգնելով` այս երկրում ժողովրդավարության կռիվ ենք տալիս:

«Նոր զարթոնքի» անդամները միայն հա՞յ են:

Մինչև վերջերս բոլորը հայ էին, սակայն երկու տարի է` այս ասպարեզում գործող մյուս համայնքներից էլ են մեզ միանում: Երբ որևէ միջոցառում կամ ցույց ենք կազմակերպում, բնականաբար, աջակցություն ենք փնտրում: Ինչպես ասացի, լոկ հայերով չի լինում: Ըստ էության, հայերը ամաչում են փողոց դուրս գալ, հասարակությունում իրենց հայկական ինքնությամբ ներկայանալիս խնդիրների են հանդիպում, քանզի վախենում են: Հասկանում եմ այդ վախերը, սակայն պետք է հաղթահարել դրանք: Անգամ մայրս է ասում ՝ «ի՞նչ կլինի այդ ցույցերի ժամանակ զգույշ եղիր»: Հետևաբար, երբ հայերն ակտիվ չեն, մյուս համայնքների, ժողովուրդների, այսինքն՝ ընդդիմադիր, սոցիալիստ մարդկանց հետ միմյանց օգնելով` կարողանում ենք որոշ բաներ կատարել: Դա շատ ավելի արժեքավոր է:

Հրանտ Դինքի, ծառայության ժամանակ սպանված Սևակ Բալըքչըի, Սամաթիայում սպանված տարեց հայ կնոջ՝ Մարիցա Քյուչյուքի հիշատակին երթեր կազմակերպեցինք, որոնց ոչ միայն հայերը մասնակցեցին, այլև աջակցեցին մյուս համայնքներից: Բազմամարդ էր: Բազմաթիվ մարդիկ իրենց դժգոհությունը հայտնեցին երթի ժամանակ: Կարևոր է, որ միայն հայերն իրար մեջ չհավաքվեցին, այլ աջակցություն եղավ նաև մյուս համայնքներից: Նաև պետք է հաշվի առնել իրավիճակը. Թուրքիան բազմազգ պետություն է, հանրապետության հետ մեկտեղ փորձել են միատարր դարձնել, ձուլել քրդերին առանձին, չերքեզներին առանձին: Բացի այդ, հայերին ու հույներին էլ ոչնչացրել են: Ստիպել են, որ միմյանց նկատմամբ կանխակալ կարծիք ունենանք: Հայերը քրդերի նկատնամբ կանխակալ կարծիք ունեն, քրդերն էլ` հայերի: Եթե ուզում ենք փոխել այս կանխակալ կարծիքը, ապրել դույզն-ինչ ժողովրդավար երկրում, ապա դա կարող ենք կատարել բոլոր այդ ճնշվածների հետ միասին: Հետևաբար մենք այս տրամաբանությամբ ենք շարժվում: Ճնշված ասելով` միայն ազգերը նկատի չունեմ, այլ նաև ԼԳԲՏ մարդիկ, աշխատավորները և այլն:

«Նոր զարթոնքը» հայկական ինքնությունը, հայ մշակույթը, հայերենը կենդանի պահելու և պահպանելու համար քայլեր կատարու՞մ է:

Լեզվի հարցում նման խնդիրներ կան, քանի որ մեր բյուրոկրատիան հայերեն նոր դասագրքեր տպագրելու հարցում դժվարություններ է առաջացնում: Ես, օրինակ, միջնակարգ դպրոցում «Թանգարան» կոչված դասագրքով եմ սովորել: Այս դասագիրքն իրոք թանգարան է` իր անվան պես: Քանի որ այդ դասագրքով են սովորել մայրս ու տատիկս: Հարցին նայենք մանկավարժության տեսանկյունից: Առնվազն 50 տարի բոլորն այդ գրքով են սովորում: Մի կողմից անգլերեն և թուրքերեն դասագրքերն են, որոնք գունավոր են, նկարներով, մյուս կողմից էլ` 50 տարի որևէ փոփոխության չենթարկվող հայերեն դասագրքերը:

Կարծում եմ` կրոնից շատ ավելի կարևոր է պահպանել լեզուն և մշակույթը: Ցավոք, որոշ մարդիկ դադարում են հայ լինել՝ դառնալով թուրք քրիստոնյա:

«Նոր զարթոնքը» հայկական մշակույթի վերաբերյալ միջոցառումներ է կազմակերպում: Մի միություն ունենք, որը կոչվում է Հայկական մշակույթի և փոխօգնության միություն: Այստեղ հայերենի դասընթացներ ենք կազմակերպում: Հայերեն ասելով` նկատի ունեմ արևմտահայերեն: Գիտեք, որ UNESCO-ն երկու տարի առաջ արևմտահայերենը դասել է վերացման վտանգի տակ հայտնված լեզուների շարքին: Պատկերացրեք՝ 100 տարի առաջ Պոլիսը արևմտահայերենի «մայրաքաղաքն» էր, մինչդեռ այսօր ոչնչացման վտանգի տակ է: Ահա սա կանխելու համար նախ և առաջ լեզվի դասընթաց բացեցինք: Հայերենով ֆիլմի ցուցադրություն էլ ենք կազմակերպում:

Այս ինքնությունն ավելի շատ ստեղծված մի բան է: Օրինակ՝ ամերիկացի հայի ինքնության և պոլսահայի, բեյրութահայի և կամ հայաստանցի հայի ինքնությունը նույնը չէ: Այո՛, լեզուն, որով խոսում ենք, նույնն է, մեր կրոնը նույնն է, սակայն որոշ տարբերություններ կան. տարբեր են կյանքի և կանանց նկատմամբ մեր հայացքները, սոցիալական հարաբերությունները: Վերոնշյալ հայկական ինքնության պահպանման հարցում մեր կատարած յուրաքանչյուր քայլը ներդրում է, սակայն այդ ինքնությունն էլ, ինչպես ասացի, հայ քրիստոնյա չպետք է լինի: Այս ինքնությունը լոկ պոլսահայ համայնքի համար չէ. այսօր դերսիմցի, համշենցի հայեր կան, որոնք ցանկանում են ինտեգրվել այս համայնքին: Նոր են իմանում իրենց հայկական ծագման մասին: Ոմանք դառնում են քրիստոնյա, գնում են եկեղեցի և ցանկանում ինտեգրվել համայնքին: Շատ կարևոր է նաև, թե մենք որտեղից ենք ստեղծել այդ ինքնությունը, եթե «Ո՛չ, դուք քրիստոնյա չեք, մուսուլման եք, մի՛ եկեք» ասելով` փակում ենք դռները, այստեղ խնդիր է առաջանում: Այս ինքնությունը լոկ կապված է իսլամական երկրում փոքրամասնություն լինելու հետ, միգուցե սա անցյալից է գալիս: Հիմա պետք է բաց լինենք և այս մարդկանց ընդունենք մեր համայնք:

Կցանկանայի խոսել նաև Նոր ռադիոյի մասին: Նոր ռադիոն արդեն 5 տարի է` գործում է համացանցում: Սկզբում հայերեն սկսեցինք, սակայն այժմ Թուրքիայում խոսվող 15 լեզվով է հեռարձակվում: Ե՛վ ռադիոյի, և՛ միության անունը հայերեն է: Սկզբում ոչ ոք չէր հասկանում, բոլորը հարցնում էին՝ «ի՞նչ է նշանակում», անգամ սխալ գրողներ էին լինում, սակայն նրանց սովորեցրեցինք, վերջապես մի հայերեն բառ սովորեցին: Մեր թիրախային խումբը լոկ հայերը չեն, ցանկացանք ստեղծել մի կազմակերպութիւն, որտեղ մեզ պես ճնշված, մեզ պես խտրականության ենթարկված յուրաքանչյուրը կարող է խոսել: Ահա Նոր ռադիոն այդ նպատակին է ծառայում: Սակայն Նոր ռադիոն չի բավարարվոմ լոկ ազգերի խնդիրներին անդրադառնալով, էկոլոգիայի, կանանց, ԼԳԲՏ մարդկանց խնդիրների վերաբերյալ հաղորդումներ էլ ենք պատրաստում:

«Նոր զարթոնքի» վերաբերյալ համացանցում ուսումնասիրություններ կատարելիս ուշադրությունս գրավեց մի հետաքրքիր կետ. «Նոր զարթոնքը մերժում է գերոնտոկրատիան՝ տարեցների՝ երիտասարդների վրա ունեցած իշխանությունը»: Քիչ առաջ Ձեր անդրադարձած հարցերում հին և նոր սերունդների միջև տարաձայնություններ լինու՞մ են:

Բնականաբար: Եթե չլինեն, կամ նոր սերունդը մտածի հին սերնդի պես, ասել է թե խնդիր կա: Պատմությունը շարունակաբար առաջ է գնում: Մենք 1915 թ. ցեղասպանությամբ կորցրեցինք մեր ժողովրդին, մեր արհեստավորներին, հողագործներին, գյուղացիներին ու մեր եկեղեցիները, սակայն մեր մեծ կորուստը 1915 թ. ապրիլի 24-ին սկսված մեր մտավորականների աքսորն էր. կորցրեցինք մեր ինտելեկտուալ շերտը: Մեզ գլխատեցին: Գլխատելուց հետո մարմինն այլևս ռեֆլեքսներով է շարժվում: Մենք վերածվեցինք ֆեոդալական մտածելակերպի, որը կարևորում է տարեցի փորձառությունը: Այլ կերպ ասած՝ տարեցը լավ է, իսկ ինչու՞, որովհետև ավելի փորձառու է: Բնականաբար, այդ փորձառությունն ունի և՛ իր առավելությունները, և՛ թերությունները: Թուրքիայում տեղի ունեցած ճնշումները, ցավերը մշտապես այդ տարեցներին պահում են տանը: Երիտասարդ սերունդը մի փոքր ավելի ակտիվ է:

Ըստ իս՝ մենք չկարողացանք ստեղծել այդ ինտելեկտուալ խավը, և այն փոխարինեցինք այդ տարեցների փորձառությամբ: Ահա փորձառությունն ու սովորությունների արդյունքում ունենք այս իրավիճակը: Այս պահին պոլսահայ համայնքը պահպանողական է: Եվ սա միայն կրոնական իմաստով չեմ ասում, գաղափարախոսության տեսանկյունից էլ է պահպանողական, այսինքն՝ բաց չէ նոր գաղափարների համար: Ըստ էության մի բան ասելիս, պատասխանը հետևյալն է՝ «Ո՛չ, չի կարող փոխվել»: Արդեն 100 տարի է` մշտապես այդ կերպ ենք վարվում: 100 տարվա մեջ երկիր է փոխվում, կայսրության փոխարեն հանրապետություն է ստեղծվում, մեր համայնքի թիվը 2 միլիոնից 50 հազարի է հասնում, փոխվում է պատմությունը, սակայն համակարգը չի փոխվում, և մարդիկ կարողանում են դա աջակցել: Անգամ 100 տարի առաջվանից էլ ենք հետ գնացել: Գոնե 100 տարի առաջ Ազգային սահմանադրություն, այլ կերպ ասած` Ազգային կանոնադրություն ունեինք, հոգևորականներից անկախ քաղաքական ժողով ունեինք: Հիմա դա էլ չունենք:

Այս իրավիճակն ինձ հիշեցնում է 19-րդ դարում Երիտասարդ հայերի և ամիրաների միջև առաջացած տարաձայնությունները: Ինչպես և Երիտասարդ հայերը, այնպես էլ մեր համայնքի այժմյան երիտասարդ սերունդը, որը կարողացել է ազատվել վախերից և խախտել լռությունը, տեր է կանգնում իր իրավունքներին և փորձում որոշ բաներ փոխել: Ըստ Ձեզ` կհաջողի՞:

Հեշտ չէ, այն էլ այս ժամանակաշրջանում: Լոկ Թուրքիայի հայերի համար չեմ ասում, աշխարհում է այդպես, ընդդիմադիր շարժումը զորեղ չէ: 19-րդ դարը հեղաշրջումների դարաշրջան էր: Իսկ այսօր ամբողջովին հակառակն է, ավելի պահպանողականների դարաշրջան է: Այստեղ շատ դժվար է գործել: Կ. Մարքսն ասում է՝ «մարդիկ, շղթաներից բացի, կորցնելու ոչինչ չունեն», սակայն այսօր մարդիկ կորցնելու շատ բան ունեն: Այս ընտրական համակարգն էլ է շատ ազդեցիկ: ՏԻՄ ընտրությունների ժամանակ «հանկարծ համակարգը չփոխվի» ասելով` մարդիկ իրենց ձայնը տվեցին իշխող կուսակցությանը: Եթե նայենք, Հայաստանում էլ է նույն վիճակը. իշխող կուսակցությունը յուրաքանչյուր ընտրության ժամանակ էլ ավելի է ամրապնդում իր դիրքերը: Դարձել է պահպանողական կուսակցություն:

Նաև եթե «Նոր զարթոնքը» մի բան է ասում, սակայն ուրիշ բան է կատարում, արդեն իսկ խնդիր է: Այն, ինչ քննադատում է, պետք է իր շարքերում չլինի:

Նախկինում տեղի ունեցած կոտորածների և ցեղասպանության պատճառով Թուրքիայում հայ համայնքը փորձում է ավելի զգույշ խոսել և գործել: Մինչև վերջերս պոլսահայ համայնքն ապոլիտիկ դիրքորոշում ուներ, սակայն Գեզիի ցույցերի ժամանակ «Նոր զարթոնքի» գլխավորությամբ հայերը ևս մեկ անգամ հիշեցրեցին այս հողերում իրենց գոյության մասին: Սա ուղերձ էր, թե՞…

Ըստ էության, «Նոր զարթոնքն» արդեն 10 տարի է` նման միջոցառումներ և ցույցեր է կամզակերպում: Ցեղասպանության 90-ամյակին գիտաժողով կազմակերպեցինք: 2006 թ. ևս գիտաժողով կազմակերպեցինք, որին զեկույցով մասնակցեց նաև Հրանտ Դինքը: Նախքան Գեզիի ցույցերը ևս մասնակցում էինք, սակայն Գեզիի բողոքի ցույցերը ողջ աշխարհին ևս մեկ անգամ հայերի մասին լսել տվեց. «Տես, ասում են` հայերն էլ են այնտեղ եղել»: Հասկանում եմ, որ տեղի ունեցած ցավալի դեպքերը մարդկանց ստիպում են զգուշավոր լինել, սակայն այլևս չպետք է այդպես լինի: Ղեկավարից, ամիրայից, թաղականից, աղայից մինչև հասարակ շարքային, այսինքն՝ մեր ողջ ժողովրդի համար (պոլսահայ համայնքի) պետությունը սահման է գծել: Ասում է` ձեր սահմանն այսքան է, ինչ սահմանի մասին է խոսքը, մեր ժողովուրդն անգամ գծած սահմանից մեկ քայլ այս կողմ է կանգնած, անգամ սահմանին չի մոտենում, չի պահանջում իր իրավունքները: Տարատեսակ պատճառաբանություններ է բերում՝ «Ոնց էլ լինի, չենք կարող ոչինչ անել, մեկ է` սա մեր երկիրը չէ»: Եվ իրավացի են: Տեսնում ենք հարուցված դատական գործերի արդյունքները: Այո՛, մեզ համար սահման են գծել, մենք էլ չենք ուզում այդ սահմանն անցնել: Սահմանը մի կողմ դնենք, մեր ուշքն ու միտքը Լոզանի պայմանագրով մեզ տրված իրավունքներն են, սակայն այն մեկ դար առաջ էր. ես ուրիշ աշխարհում եմ ապրում, այլ իրավունքներ ունեմ: Ինչպես որ 21-րդ դարում Եվրոպայի երկրներում բնակվող փոքրամասնությունները կամ թողենք Եվրոպան, այնտեղ խնդիրներ կան, Կանադայում կամ էլ բալթյան երկրներում, այսինքն՝ ամենաժողովրդավար երկներում փորամասնություններն ինչ իրավունք որ ունեն, մենք էլ ենք դա պահանջում: Եվ ինչպես որ ասացի, մեր պահանջները միայն հայերի համար չեն:

Վերադառնալով Գեզիի զբոսայգուն` ասեմ, որ մենք, ըստ էության, հայ լինելու համար չէինք այնտեղ: Եվ ոչ էլ այն պատճառով, որ այնտեղ ժամանակին հայկական գերեզմանոց է եղել կամ է Գեզի զբոսայգին է: Մենք նախ և առաջ այնտեղ էինք` պաշտպանելու մեր զբոսայգին: Այդ շրջանում ցույցերն արգելված էին, 3-րդ կամուրջը կառուցվեց, բնապահպանության համար մի շարք ցույցեր տեղի ունեցան, և մենք առաջին իսկ օրվանից այնտեղ էինք: Գիշերն այգում լուսացրեցինք, անգամ երբ ոստիկանությունն առաջին անգամ հարձակվեց ցուցարարների վրա, այնտեղ էինք: Մենք նույնպես մասնակցում էինք այդ բողոքի ցույցին: Ինչպես որ մարդիկ բողոքում, իրենց դժգոհությունն էին արտահայտում, մենք էլ նրանց նման, նրանցից մեկն էինք: Թաքսիմի հրապարակի կողմից «Նոր զարթոնքի» գրասենյակը մոտ է Գեզիին, այն բացեցինք մարդկանց օգնություն ցուցաբերելու համար: Լավ, հաղթեցինք, բա հիմա ի՞նչ ենք անելու, սկսեցինք մտորել: Մտածեցինք, որ այս զբոսայգու վերաբերյալ շատ բանի են անդրադառնալու, սակայն ոչ ոք այս զբոսայգու պատմության մասին չի խոսելու: Ասացինք մի քիչ էլ այս զբոսայգու պատմությանն անդրադառնանք, որովհետև այդ ցույցերի ժամանակ վարչապետ Էրդողանն ասաց. «Դուք պատմություն չգիտեք, այնտեղ ժամանակին հրետանու զորամաս է եղել, մենք տեր ենք կանգնում մեր պատմությանը»: Մենք էլ մամլո հաղորդագրություն ուղարկեցինք՝ ասելով. «Այո՛, զորամասի պատմությունը կա, սակայն դրանից առաջվա պատմություն էլ գոյություն ունի: Դրանից առաջ այնտեղ եղել է Սուրբ Հակոբ հայկական գերեզմանատունը: Խորհրդանշական տապանաքար պատրաստեցինք զբոսայգում, որը զբոսայգու մարդկանց ուշադրությունը գրավեց և լուսանկարելով տարածեցին ողջ աշխարհով մեկ:

Եթե չեմ սխալվում, Գեզի զբոսայգում շինարարական աշխատանքների ժամանակ տապանաքարեր էին հայտնաբերվել:

Այո՛, ըստ էության, ցանկացանք շեշտել, որ այս երկրում որտեղ ուզում եք փորեք, հայերի հետքերին եք հանդիպելու. դրանք կա՛մ եկեղեցու պատեր են լինելու, կա՛մ էլ մարդու ոսկորներ: Մենք պետք է այնտեղ զբոսայգու վերաբերյալ մի բան ասեինք և ասացինք. «Այո՛, ժամանակին մեր գերեզմանատունը մեր ձեռքից վերցրեցիք, սակայն մեր զբոսայգին չենք տալու, չեք կարողանալու վերցնել»: Իրոք չտվեցինք: Մարդիկ մասնակցեցին, աջակցեցին: Շատ հետաքրքիր բան տեղի ունեցավ. Մարդիկ Թուրքիայի դրոշներով գալիս և ասում էին՝ «Օ՜, հայերն էլ են այստեղ»: Լուսանկարվում էին տապանաքարի մոտ: Պատկերացրեք՝ մեզ համար էլ էր մի փոքր տարօրինակ:

ԱԶԿ-ի իշխանության գալուց հետո Թուրքիայում սկսվեցին Քրդական և Հայկական նախաձեռնությունները: Ինչպե՞ս եք գնահատում հատկապես Հայկական նախաձեռնությունը: Թուրքիայի հայ համայնքի համար հատկապես ո՞ր կուսակցության օրակարգն ու ծրագիրն է ավելի ձեռնտու:

Ե՛վ ԱԶԿ-ում, և՛ ԺՀԿ-ում մի շարք հայեր կան: Իրավիճակը հետևյալն է. այո՛, վերջին 10 տարվա ընթացքում ԱԶԿ-ի իշխանության գալուց հետո հայերի իրավունքները վերականգնվում են՝ բռնագրավված ունեցվածքը վերադարձվում է, սակայն սա հայերի գեղեցիկ աչքերի համա՞ր է կատարվում: ԵՄ ինտեգրման գործընթացով է պայմանավորված: Եվ կամ Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման արձանագրությունները Թուրքիայի և Հայաստանի ցանկությա՞մբ էին: Նալբանդյանի և Դավութօղլուի` արձանագրությունները ստորագրելու պահին նրանց հետևում կանգնած Շվեյցարիայի, Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի արտգործնախարարներին պետք է տեսնել: Այսինքն՝ ոչ ոք ոչ մեկի գեղեցիկ աչքերի համար չի անում: ԱԶԿ-ն ամեն անգամ այս զարգացումները մատուցում է որպես շնորհ՝ «Տեսեք, վերադարձնում ենք ձեր իրավունքները»: ԱԶԿ-ի հայ համայնքի ներկայացուցիչները ևս ասում են՝ «Նայեք, ԱԶԿ-ն մեզ օգնում է»: Բնականաբար, իշխանության հետ պրագմատիկ հարաբերություններ հաստատելը, աշխատանքային կապեր ստեղծելը վաքըֆների նախագահների, հարուստ հայերի համար կարևոր է, և սա միայն Թուրքիայում չէ. համայն աշխարհում է այդպես: ԱԶԿ-ն իրեն համարում է պահպանողական ժողովրդական կուսակցություն, սակայն այդքան էլ ժողովրդավար չի երևում: Թուրքիայի հայ համայնքը ներսից պահպանողական է, սակայն վախենում է, երբ երկիրն է դառնում պահպանողական: ԱԶԿ-ի այդ իսլամիստ պահպանողական թևը վախեցնում է հայերին, և նման իրավիճակում «իսլամիստներն են գալիս» ասելով՝ գնում և իրենց ձայնը տալիս են ԺՀԿ-ին: Սրանք աշխարհիկներն են: Սակայն երբ նայում ենք ԺՀԿ-ի անցյալին, տեսնում ենք Միություն և առաջադիմություն կուսակցությանը՝ այսինքն Հայոց ցեղասպանությունն իրականացնողներին: 1915 թ. չավարտվեց գործընթացը, այն շարունակվեց:

Հանրապետության հաստատման առաջին շրջանում պատերազմական հանցագործ ճանաչված անձինք Մալթայի աքսորից հետ վերադարձան: Այս մտայնությունը ԺՀԿ-ի մեջ մինչև 60-ական թթ. առկա էր: Այժմ դրսից նայողի աչքով խորհրդարանին նայեք՝ ԱԶԿ, ԺՀԿ, ԱՇԿ, ԽԺԿ: ԱԶԿ-ն իսլամիստական է, ի՞նչի հետ է ասոցացվում: Անմիջապես Աբդուլ Համիդը կամ մեկ այլ անվամբ Կարմիր սուլթանն է մարդու միտքը գալիս: ԺՀԿ ասելիս՝ Միություն և առաջադիմություն կուսակցությունը: ԱՇԿ-ն, ըստ էության, ֆաշիստական կուսակցություն է: ԺԽԿ ասելիս՝ քրդերն ու Համիդյան գնդերը: Սակայն այստեղ մի փոքր տարբերություն կա. բազմաթիվ քուրդ մտավորականներ, ԽԺԿ-ի անդամներ հայերից ներողություն են խնդրում, մեկ միլիոն դոլար տալով` վերանորոգում են Դիարբեքիրի Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին: Սակայն, բնականաբար, բոլոր քրդերն այդպես չեն մտածում: Այս թեմաների վերաբերյալ խորհրդարանում միայն ԽԺԿ-ն և ԺՀԿ-ն են խոսում: Հիմա դրսից նայելու դեպքում չպետք է որևէ կուսակցության հետ համագործակցել, սակայն որպես «Նոր զարթոնք»` մենք աջակցում ենք ԽԺԿ-ին իր այդ առանձնահատկության համար և ԺՀԿ-ին, որը բոլոր փոքրամասնություններին ներառում է իր մեջ:

Վերադառնալով ԱԶԿ-ի քաղաքականությանը՝ պետք է ասել, որ եթե մենք մենք այս երկրում խոսում ենք ցեղասպանության մասին, հանգիստ շնչում ենք, դա ԱԶԿ-ի շնորհը չէ, այլ պայմանավորվախծ է ԵՄ ինտեգման գործընթացով և ամենակարևորը՝ Հրանտ Դինքի սպանությամբ: Այսօր ավելի ազատ խոսելու և հանգիստ շնչելու համար մենք մեծ գին ենք վճարել, և այդ գինը Հրանտ Դինքն է:

Այսինքն, եթե այսօր ԵՄ ինտեգրման գործընթացը դադարեցվի, Թուրքիան այն կետից, որին հասել է, հետքա՞յլ է կատարելու:

Արդյո՞ք նման գործընթացում չենք: ԵՄ ինտեգրման գործընթացը կանգնեցվել է, որի արդյունքում երկրում հակաժողովրդավարական գործընթացներն աճել են: Երկու գործընթացները պայմանավորված են մեկը մյուսով. մեկը մյուսի արդյունքն ու պատճառն են: Ինչպես արդեն ասացի, առկա է ԵՄ ինտեգրման գործընթացը և Հրանտ Դինքի սպանությունը: Մենք Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո ենք սկսել ավելի հանգիստ խոսել: Պետք է պայքարենք, անցնենք պետության գծած սահմանը և պայքարենք մեր իրավունքների համար:

Նոր զարթոնքը ստեղծվել է իրավունքներին տեր կանգնելու, համախմբվելու և կազմակերպվելու համար: Մենք Թուրքիայում մի խոսք ունենք. «Այս երկրում բնակվողների 99 տոկոսը մուսուլման է»: Անգամ եթե 1 տոկոս կամ 0.1 տոկոս լինենք, մեկ է` մենք այստեղ ենք: Մեզ սպանեցիք, ոչնչացրեցիք, բնականաբար, սա ողջ ժողովրդի համար չեմ ասում, այլ այդ ժամանակվա ղեկավարների համար, սակայն մենք դեռևս այստեղ ենք և լինելու ենք, մենք չենք վերջանալու: Անգամ եթե այսքան քիչ մնանք, մեկ է` մեզ այս հողերից չեք կարողանալու դուրս վռնդել

Անահիտ Քարտաշյան
Akunq.net