« Մոռացված » հեղափոխականից հետո, Հունվար’ի 29, 1983 , Արյունոտ լուսաբաց!

Սեպտեմբերի 12-ի ռազմաֆաշիստական ​​դիկտատուրայի ղեկավար Քենան Էվրենը, որը մութ ամպի պես իջավ տարբեր ազգերի Թուրքիայի ժողովրդի վրա, Մուշի ժողովրդին ուղղված իր պատմական ելույթում մի հատվածում « Հայ հեղափոխական Լեւոն Էքմեքչյանի համար նա ասաց հետեւյալը.’’ Չ’կախե՞նք  ու  կ’երակրենք ’’։Սեպտեմբերի 12-ի ֆաշիստական ​​խունտայի տարիները մահապատիժների, խոշտանգումների, կալանքի տակ անհետացման, քաղաքացիությունից հեռացնելու և մոլեգնող պետական ​​ահաբեկչության տարիներ էին: Այս ընթացքում քաղաքական դրդապատճառներով մահապատժի են ենթարկվել և սպանվել 51 մարդ, այդ թվում՝ 17 հեղափոխական։

Սեպտեմբերի 12-ի ֆաշիստական ​​խունտայի կողմից մահապատժի ենթարկվածների ու սպանվածների թիվը երկար տարիներ ընդունվում էր 50 հոգի։ Ցավոք, հեղափոխականները լուռ մնացին և առանձնապես ուշադրություն չդարձրին այս ծայրահեղ գիտակցված և ծրագրված անտեսմանը։ Սակայն այս գիտակցված  անտեսումը խիստ գաղափարական նշանակություն ունի։ 50+1 մահապատժի ենթարկվածներից մեկ հոգի ոչ միայն հեղափոխական էր, այլեւ հայ. Այս գիտակցված արհամարհանքը հասկանալի է թուրքական պետության համար, որը բարձրացել է Հայոց ցեղասպանության վրայէն։ Բայց հեղափոխականների ու կոմունիստների համար դա անընդունելի է.

Սեպտեմբերի 12-ի ֆաշիստական ​​խունտայի կողմից կախաղան հանված և սպանված հայ հեղափոխականը ԱՍԱԼԱ-ի զինյալ Լևոն Էքմեքչյանն էր։ 1958 թվականին ծնված Լ. Էքմեքչյանի ծննդավայրը Լիբանանն է, ոչ թե Թուրքիան։ Նրա մայրը Ադանայից է, իսկ հայրը՝ Ադըյամանից։ Լևոն Էքմեքչիյանի նախնիները, ով տեղահանված և սպանված 1,5 միլիոն հայ ժողովրդի մեջ էր, նույնպես աքսորվել են սիրիական անապատներ։ Մեծ վեզիր Մեհմեդ Թալաթը՝ Հայոց ցեղասպանության ճարտարապետն ու ծրագրավորողը , բացատրել է այս իրավիճակը՝ ասելով, որ «նրանք կարող են ապրել միայն անապատում» և իր միլիոնավոր քաղաքացիներին՝ հայերին, ուղարկել է մահվան ճամփորդության։

Թուրքական պետությունը, որը միշտ կառուցել է Հայոց ցեղասպանության իրողությունը «մերժման և ժխտման» վրա, այս հարցում դատապարտվել է աշխարհի մարդկանց կողմից։Սուտը, հերքումն ու մանիպուլյացիաները երկրում անարդյունավետ են դարձել դրսում։ Սփյուռքահայերի նոր սերունդը, որի թիվը շուրջ 10 միլիոն է և Հայոց ցեղասպանությունից հետո նռան հատիկների պես սփռված աշխարհով մեկ, միշտ կասկածի տակ է դրել այս իրավիճակը՝ «ինչու և ինչպես»: Նրանք բոլոր հանգամանքներում ցույց տվեցին իրենց արձագանքը թուրքական պետությանը։Նրանք սկսեցին « Ճանաչում – հող – փոխհատուցում » պայքարը հանուն Հայոց ցեղասպանության։

Արդարության   պայքարը  միշտ  լինելու  է ։

1975-ին ՊԱԿ (FKÖ) «Պաղեստինի ազատագրման կազմակերպություն»  օգնությամբ ստեղծված և մարքսիզմի ազդեցության տակ գտնվող հեղափոխական Հայաստանի Ազատագրության Հայ Գաղտնի Բանակի (ASALA) առաջնորդ և հիմնադիրներից մեկը՝ Մոնթե Մելքոնյանը, իր ծրագրերում դրա նպատակները բացատրել է հետևյալ կերպ : «Ստիպել թուրքական կարավարութեան ընդունել, որ ինքն է պատասխանատու 1915 թվականին 1,5 միլիոն հայերի մահվան համար, փոխհատուցում վճարել և հող տալ հայրենիքի համար»… «Մենք ծառայում ենք Արևմտյան Հայաստանի փրկությանը և այն միավորելու այսօրվա ազատ Խորհրդային Հայաստանին՝ ստեղծելու միասնական և հեղափոխական Հայաստան»։

Սեպտեմբերի 12-ի ամենամութ օրերին, երբ հեղափոխական շարժումը անկում էր ապրում, իսկ բանտերը լի էին հեղափոխական բանտարկյալներով, ԱՍԱԼԱ-ն որոշեց քայլեր ձեռնարկել Թուրքիայում։ Անկարայի Էսենբողա օդանավակայանում վարչապետ Բյուլենթ Ուլուսուին պատժելու գործողության համար գեներալների հանցախմբի օդանավի վայրէչք որոշվել է։ Ստեղծվել է Գարին (Էրզրում) խումբը։ Իր անունը ստացել է Գարինից՝ այն վեց գավառներից, որտեղ 1915 թվականին հազարավոր հայեր են ապրել։ Լևոն Էքմեքչյանը (1958-1983) և Զոհրապ Սարգսյանը (1958-1982) կամավոր մասնակցել են ֆէտաի լինել ։Սակայն ԱՍԱԼԱ-ի զինյալները չկարողացան հասնել իրենց նպատակներին։1982 թվականի օգոստոսի 7-ին Անկարայի Էսենբողա օդանավակայանում Լ. Էքմեքչյանը վիրավորվել և գերի է ընկել։Մյուս կողմից, Զ.Սարգիսյանը ոստիկանների հետ կոնֆլիկտում կռվել է մինչև վերջին փամփուշտը և անմահացել օդանավակայանում։

Լ.Էքմեքչյանը դարձավ ԱՍԱԼԱ-ի առաջին և վերջին կործանիչը, ով ընկավ թուրքական պետության ձեռքը. Խոշտանգողների ախորժակը բացեց թուրքական պետության կողմից հայ հեղափոխական որ ձեռգերնին գերի ինկած էր: Քենան Էվրենի փեսան՝ Էրքան Գյուրվիթն անձամբ է իրականացրել խոշտանգումների ենթարկված հարցաքննությունները։ Ավելի ուշ նա պարծենում էր. «Ես միակ մարդն էի, ով երեք ամիս հարցաքննեց վիրավոր գերի ընկած ԱՍԱԼԱ-ի զինյալին»։ Մի քանի շաբաթ առաջ բնական մահով մահացած, այն ժամանակ MİT վարչության պետ Մեհմեդ Էյմուրը նույնպես կանչվել է արտասահմանից և հանձնարարվել պայքարել ASALA-ի դեմ։ Այս ընթացքում ֆաշիստական ​​խունտան թիրախում էր դրսի բոլոր հեղափոխական կազմակերպությունները։1982 թվականի նոյեմբերի 5-ին Նիդերլանդներում MİT-ի միջոցով կազմակերպված ֆաշիստ մարդասպան Աբդուլլահ Չաթլը խմբավորումների կողմից դավաճանաբար սպանվեց TKP-ML զինյալ Նուբար Յալըմյանը։

Լ.Էքմեքչիյանը ձերբակալության առաջին օրվանից մինչև մահապատիժը՝ 1983 թվականի հունվարի 29-ը, Նա բանտարկված էր Անկարայում՝ Մամաք զինվորական բանտում։ Նրան պահում էին խցում,  և մեկուսացված էր առանձին: Նրան արգելել են խոսել շրջապատի հետ։ Նրա դեմ կիրառվել են հոգեբանական պատերազմի բոլոր միջոցներն ու մեթոդները։  Այդ նպատակով նույնիսկ հայերեն թարգմանիչ է օգտագործել . Ամեն երեկո հեռուստատեսությամբ հրատարակվում էր հայերի հանդեպ թշնամանքը՝ թուրքական պետության կողմից որպեսո հոգեբանկան պատերազմի գործիք օգտագործելու համար։

Թուրքական ռասիզմն ու շովինիզմը հասել են իրենց գագաթնակետին հայերի հանդեպ թշնամանքի պատճառով։ Այնքան, որ Թուրքիայի հայ քաղաքացին Թաքսիմ հրապարակում հասել է իրեն այրելու։ ոտնահարվել են քաղբանտարկյալ Լ.Էքմեքչիյանի բոլոր իրավունքները և օրենքները. Նա դատարան է բերվել վիրավոր. Ակնհայտ էր, որ դատարանում նրան խոշտանգել են։ Անկարայի թիվ 3 ռազմական դատարանում տեղի ունեցած դատավարությունը ամբողչութեան թատերական էր:  Որովհետև նա երբեք «փաստաբան» չի ունեցել, ինչը նորմալ գործի էական մասն է։ Վեց ամսվա ընթացքում նրա «գրիչը ջարդեցին» մեկ նիստով կայացած դատարանում՝ անգամ թույլ չտալով օգտվելու իր բողոքարկման իրավունքից։

Չենք  մոռացել , չենք  ալ  մոռանա !

Սեպտեմբերի 12-ին այն վայրերը, որտեղ դաժանությունն ու բարբարոսությունն առավել սրված էին, բանտերն էին։ Մետրիս, Մամաք և Դիարբեքիրի զինվորական բանտերն ամենաքննարկվող և միշտ օրակարգային վայրերն էին։ Այս բանտերի հրամանատարներ նշանակված բանտերի տնօրենները հատուկ ընտրվել են Հատուկ պատերազմի վարչությունից։Դիարբեքիրի թիվ 5 բանտում Էսաթ Օքթայ Յըլդըրըմի կողմից իրականացված անմարդկային ճնշումների ու խոշտանգումների մասին այսօր էլ է խոսվում։ Մինչ խոշտանգումների ենթարկված կալանավորների պատուածները արյունահոսում են, պետությունն այսօր չի մոռացել սեփական խոշտանգողին ու մարդասպանին։ Նա պարգեւատրել է նրան՝ իր անունով դպրոց անվանակոչելով։

Մեկ այլ արյունահեղ մարդասպան՝ գնդապետ Ռաչի Տետիկը, հայտնի է հույն ժողովրդի դեմ իրագործած ջարդերով՝ 1974 թվականին Կիպրոսի ներխուժման  ժամանակ գրավելով նրա հողերը։ Այդ պատճառով նրանք երկուսն էլ ընտրվել են Ազգային անվտանգության խորհրդի կողմից՝ կալանավորներին խոշտանգելու համար: Երբ գնդապետ Ռաչի Թեթիկը առաջին անգամ եկավ Մամաքի բանտ, ասաց. «Կիպրոսում ես ստիպեցի հույներին այնպիսի ապտեստ  առնել , որ նրանց ապտեստները դեր շարունակում է : Ես հիմա ձեզ կ՝ստիպեմ նույն ապտեստը առնել »։

Լևոն Էքմեքչյանը կալանքի տակ գտնվելու վեց  ամսուան ընթացքում ենթարկվել է բոլոր տեսակի խոշտանգումների և նվաստացումների։ Նրա նկատմամբ բոլոր տեսակի խոշտանգումների են ենթարկվել։ Սուլեյման Սիրրի Օնդերը, ով նույն ժամանակահատվածում գտնվում էր Մամաքի զինվորական բանտում, իր կրած խոշտանգումների մասին գրել է. «Նրան ծեծել են անգամ մահապատժի ենթարկելիս… Իմացանք, որ Էքմեքչիյանին տանջել են նախկինում չփորձված մեթոդներով…»,- կգրի նա։

Նույն դաժանությունը կատարվել է նաև նույն ժամանակահատվածում մահապատժի ենթարկված Էրդալ Էրենի նկատմամբ։ Սա իրականացվել է հեղափոխականների դեմ՝ որպես պետական ​​քաղաքականություն։ Թեեւ նա երիտասարդ էր, սակայն մահապատժի ենթարկվեց՝ չափազանցելով տարիքը։ Ենթադրվում էր, որ հեղափոխականները կհանձնվեն մահապատժի ժամանակ։ Բայց Էրդալ Էրենը երջանիկ գրկեց մահը։

Սեպտեմբերի 12-ի ֆաշիստ գեներալների կողմից հապճեպ կախաղան հանված Լ.Էքմեքչիյանին  գաղտնիօրէն թաղել են։ Այսօր դեռ անհայտ են Լեւոն Էքմեքչյանի եւ Զոհրապ Սարգսյանի գերեզմանները։ Նրանց գերեզմանները,արանձ գտնվելու վայրը որոնք Անկարայի Ջեբեջի Ասրի գերեզմանատանը  պահվում են որպես «պետական ​​գաղտնիք»։

Երկար տարիներ դժվարություններ էին ստեղծվում Լ.Էքմեքչյանների ընտանիքի՝ որդու դին վերցնելու համար։ Ոչ մի իրավաբանական անձ այս գործը չի ստանձնել Լ. Էքմեքչիյանի գործը վերցնելու, դատական ​​պայքար մղելու և հուղարկավորության տեղափոխման հետ կապված դժվարությունների պատճառով: Դժվարությունները հաշվի առնելով՝ İHD-ի նախագահ Էրեն Քեսքինը իրավական պայքար սկսեց «մոր վերջին ցանկության համար, որն է՝ իր որդուն թաղել»։ 32 տարի անց նրա «դիակը» հանվել է Անկարայի Ջեբեջի Ասրի գերեզմանոցից և հանձնվել Փարիզում բնակվող Էքմեքչյան ընտանիքին։

Ֆրանսիական դատաբժշկական ինստիտուտի կողմից ընտանիքից վերցված  (DNA)  ԴՆԹ-ի նմուշների համեմատությամբ պարզվել է, որ ընտանիքին տրված «դիակը» Լեւոն Էքմեքչիյանին չի պատկանում։ Պարզվել է, որ ուղարկված իրերը կենդանիների ոսկորներ են և այլ անձի պատկանող մասեր։Այստեղ պետությունը հերթական անգամ ցույց տվեց իր իրական դեմքը։ Պատմությունից բխող հայերի նկատմամբ այս հավերժական թշնամանքը հնարավոր չէ բացատրել այլ կերպ , ատելությունը և անհանդուրժողականությունը:

Ճշմարտության  պատերազմը, որն իրականացվում է փաստերը ի հայտ բերելու համար, ցանկանում են կանխել մահվան սպառնալիքներով։ Այսօր թուրքական մամուլում խորը լռություն է տիրում Լ.Էքմեքչյանի և Զ.Սարգիսյանի մասին ամեն տարելիցին։ Նախատեսված է ասել «Ով կպնի, կվառվի»։ Մարդիկ, ովքեր գրում են նրանց մասին, մահվան սպառնալիքներ են ստանում: Որովհետև հայկական հարցի վրայ տաբուն դեռ շարունակվում է։

Մենք հարգանքով ենք հիշում ֆաշիստական ​​խունտայի կողմից սպանված հայ հեղափոխականներ Լ. Էքմեքչիյանին և Զ.Սարգիսյանին։ Հայոց ցեղասպանությունն իրակցած  ֆաշիստական ​​պետությունը իր դարավոր պատմության ընթացքում շարունակել է կոտորել տարբեր ազգերի ժողովուրդները։ Նրանք, ովքեր հարյուր տարի առաջ ցեղասպանություն են իրականացրել 1,5 միլիոն հայերի նկատմամբ, շարունակել են իրենց ավանդույթները , Լ.Էքմեքչյանից և Զ.Սարգիսյանից հետո սպանեցին նաև Հրանտ Դինքին։ Ֆաշիզմը կրկին ու կրկին վերարտադրվում է ռասիզմի և շովինիզմի միջոցով: Ֆաշիզմի, ռասիզմի և շովինիզմի դեմ պայքարի շարունակումը մնում է այսօրվա հեղափոխական խնդիրներից մեկը։