Dersim'de kullanılan kimyasalların belgesi

'38 Dersim katliamı döneminde Malatya Emniyet Müdürü olan İhsan Sabri Çağlayangil'in söylediği "Ordu zehirli gaz kullandı. Mağaraların kapısının içerisinden bunları fare gibi zehirledi" itirafını destekleyecek belge açığa çıktı.

Cnnturk.com'un yayınladığı belgelere göre, 4. Umumi Müfettiş Korgeneral Abdullah Alpdoğan tarafından Elazığ'dan İçişleri Bakanlığı, Başbakanlık ve Genelkurmay Başkanlığı'na gönderilen telgrafta, "Tayyare Alay Kumandanı'ndan yangın ve Milli Müdafaa'dan yakıcı ve boğucu gaz bombaları istedim" ifadesi yer alıyor.

Dersim katliamı sırasında Malatya Emniyet Müdürlüğü görevini yürüten ve Dersim harekatının sonuçlanmasının ardından kurulan mahkemede, idama mahkum edilen sanıkların infazını düzenlemekle görevlendirilen İhsan Sabri Çağlayangil, CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'na yıllar evvel konuşmuş ve çarpıcı itiraflarda bulunmuştu.

Çağlayangil, "Abdullah Paşa şimdiye kadar bu işin böyle olduğunu, fakat hükümetin bundan sonra kararlı olduğunu, Dersim'in de yurdun öbür parçaları gibi hükümetin otoritesinin cari olduğu ve hükümetin üstünde tek bir otoritenin bulunmadığı, ağaların lafına kapılmamasını, meseleyi tekrar tezekkür etmelerini söyledi. Bunlar kabul etmediler. Sonra biz geri döndük, yeni mehil istendi. Neticeyi söylüyorum. Bunlar kabul etmediler, mağaralara iltica etmişlerdi. Ordu zehirli gaz kullandı. Mağaraların kapısının içerisinden bunları fare gibi zehirledi. Ve 7'den 70'e o Dersim Kürtlerini kestiler. Kanlı bir harekât oldu. Dersim davası da bitti. Hükümet otoritesi de köye ve Dersim'e girdi. Bugün Dersim'e rahatça gidebilirsiniz. Jandarma da girer, siz de girebilirsiniz" demişti.

Yönetmenliğini Nezahat Gündoğan, yapımcılığını ise Kazım Gündoğan'ın yaptığı "İki Tutam Saç Dersim'in Kayıp Kızları" belgeselinin devamı olan "Hay Way Zaman" adlı belgeselde yapılan arşiv çalışması sonucu ulaşılan ve ilk kez yayımlanan belge İhsan Sabri Çağlayangil'in itiraflarını teyit eder nitelikte.

50. Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Belgesel Jüri Özel Ödülü alan ve yarın galası yapılacak olan "Hay Vay Zaman"da yer alan belge Dersim'de "yakıcı ve boğucu gaz" kullanımına işaret ediyor.

Dersim'deki harekata dair önemli ayrıntılar taşıyan telgraf, 30 Mart 1937'de 4. Umumi Müfettiş Korgeneral Abdullah Alpdoğan tarafından Elazığ'dan İçişleri Bakanlığı, Başbakanlık ve Genelkurmay Başkanlığı'na gönderilmiş.

Harekatın yeni başladığı dönemde Abdullah Alpdoğan'ın bilgilendirme amacıyla gönderdiği telgrafta, Dersim'de yürütülen faaliyetler hakkında bilgi veriliyor.

Telgrafın en can alıcı bölümü ise Alpdoğan'ın, "Tayyare Alay Kumandanı'ndan yangın ve Milli Müdafaa'dan yakıcı ve boğucu gaz bombaları istedim" ifadesi. Alpdoğan'ın gaz temini için talimat verdiği bu bölümün, Dersim'de kimyasal gaz kullanıldığını gösterdiği yorumu yapılıyor.

Telgrafta ayrıca Alpdoğan, "Tayyare Bölügü bugün Elaziz'e geldi. Çanakkale'den tertibine emir buyrulmuş olan jandarmaların Balıkesir'den bindikleri trenin dün hareket ettiği haberi de alındı. Her sıkıntılı zamanlarda vazifelerimizi kolaylaştırıcı ve bizleri kuvvetlendirici yüksek eli, yardımı yetiştirmekle büyüğümüze arzı şükran müsaraat ederim" sözleriyle harekata Çanakkale'den getirilen askerlerin de katıldığını belirterek hükümete şükranlarını sunuyor.