Hasan Can

Ermeni Soykırımı üzerinden 105 yıl geçti. Bu süre içerisinde soykırımı gerçekleştiren devlet resmi olarak henüz yargılanmamış, tavır alınmamış ve mahkum edilmemiştir. Ama bu devletin giderek tüm dünya çapında uluslararsı halklar nezdinde soykırım ve  soykırımın ardındaki konumu  görülmüştür. Uzun bir dönem tabu olarak gizlenen soykırım ve soykırımı yapan devlet giderek uluslararası toplum gözünde açığa çıkmıştır. Yahudi Soykırımı gibi Ermeni Soykırımı da dünya halklarınca deşifre olmuş ve kınanmıştır. Bundan dolayıdır ki, her 24 Nisan günü bu jenosit sadece Ermeniler tarafından değil, dünya halkları tarafından kınanır, soykırımı gerçekleştiren devlet   mahkum edilir.

  İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından 1915’de gerçekleştirilen ve “Kurtuluş Savaşı” döneminde sonlandırılan Ermeni Soykırımının perde arkası giderek açığa çıkmıştır. Bu soykırım 1. Emperyalist Paylaşım Savaşı döneminde gerçekleştirilmiştir. O dönem soykırımı yapan devletin müttefiki olan Alman emperyalizmi, soykırımı desteklemiştir. Bu gerçek de iyice deşifre olmuştur.

   Burada diğer bir nokta; bir devletin sınırları içerisinde yer alan Ermeniler yok edildi; sosyalist bir cumhuriyet içinde yer alan Ermeniler varlıklarını devam ettirdiler. Farklı akibete uğrayan Ermeniler aynı tarihsel süreçte ve toprakları yan yana olan bir toplumdu. Soykırımla yok edilenler emperyalizmin güdümündeki Osmanlı İmparatorluğu sınırlarında yer alırken, günümüze değin varlıklarını devam ettiren Ermeniler Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği sınırları içinde yer almıştır. Bu kıyaslama burjuva bakış açısınca pek yapılmaz. Hatta 15 ortak sosyalist cumhuriyetlerin yer aldığı sosyalist toplum hep aslı astarı olmayan ideolojik ve siyasi saldırılara tutulmuştur. Uluslararası burjuvazi ve tüm gerici devletler tarafından Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği içinde yer alan Ermenistan ve Ermenilerin günümüze değin varlıklarını nasıl devam ettirdikleri görmezden gelinmiştir.

  Bu yazımızda Ermeni soykırımıyla birlikte, Sosyalist Ermenistan’ın vareden tarihsel dönemece de değineceğiz.  

    Ermeni Soykırımı

Ermeniler 1514 yılından beri Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde yer almışlardır. Çaldıran Savaşı’ndan yenik çıkan Safevilerin (İran) sınırları içindeki Ermeni topraklarının önemli bir bölümü Osmanlı İmparatorluğu tarafından ilhak edilerek kendi sınırlarına dahil edilir. Ermeniler o tarihten itibaren zorla feodal fetihçi imparatorluğun sınırları içinde tutulmuş, şiddet-i cebre maruz kalmış, dini baskı altına alınmış, sömürüye ve aşırı vergi ödemesine tabi kılınmıştır.

   Ermeniler 19. yüzyılın ikinci yarısına doğru uluslaşma sürecine girmişlerdir. Henüz yeni de olsa Ermeni burjuvazisi oluşmaya ve kırsal alanda üretim tarzı gelişmeye başlamış ve köylülükte farklılaşma ve giderek işçi kesim de oluşmaya başlamıştır. Böylece saf feodalizmin doğal ekonomisi yıkıma uğramış ve birbirinden kopuk pazarlar birleşmiş ve merkezi pazar sistemi oluşmuştur. Pazar birliği ile beraber oluşan toprak birliği, dil birliği, kültürel birlik Ermenileri uluslaşma sürecine sokmuştur. Henüz bu gelişmeler kapitalizmin şafağıdır, feodalizmin  tasfiye olmadığı ama çözülme sürecine girdiği dönemdir.

  Böylece Ermenilerde ulusal yapı oluşur. Bunun sonucu dini baskıyla beraber ulusal baskı altına da alınmışlardır. Bu baskı ve tahakküme karşı Ermeni örgütlenmeleri ve Ermeni isyanları oluşur. 1887’de Hınçaklar, 1890’da Taşnak örgütleri kurulur. 1887’de başlayan Zeytun (Maraş), 1891 yılında olan Sason (Siirt, Muş), 1892-1894 yıllarında Van, Erzurum, Kilikya (Adana ve cıvarı), Bitlis, Palu, Erzincan, Dikranagerd (Amed), Bayburt, Mersin, Kayseri vb. il ve bölgelerde olan irili ufaklı ayaklanmaları Ermeni örgütleri desteklemiş ve bir kısmında aktif olarak yer almışlardır. Ancak bu ayaklanmalar 1894’de II. Abdülhamit döneminde bastırılır ve  200-300 bin Ermeni katledilir. Bir kısmı da topraklarından sürülür.

  Taşnak ve Hınçak örgütleri illegal yapılarını, 1908’de ilan edilen II. Meşrutiyet’le birlikte legal yapıya büründürürler. Bunun sonucu Taşnaklar 1908 Meşrutiyeti ile II. Abdülhamit’i deviren İttihat Ve Terakki Cemiyeti (İTC) ile, Hınçaklar Prens Sabahaddin ile hareket ederler.

   Bu ittifaka rağmen 1909’da Kilikya katliamı olur. 30 bin cıvarında Ermeni öldürülür. Bu katliam Taşnaklar ile İTC arasında gerginlik yaratsa da ilişki devam eder. İTC o dönemler iktidara yeni gelmiş ve Balkanlar dışında henüz geniş kitle destekleri yoktur. İç Anadolu, Karadeniz ve doğu topraklarında Türk ulusal kimliği henüz zayıftır. Bu yörelerin toplumunda dini kimlik esastır. Dolayısıyla İTC’nin o yörelerde kitle ilişkisi zayıftır. Bundan dolayı Anadolu topraklarındaki Ermenilere ihtiyaç duyarlar. Ermenilerin ulusal yapıya kavuşmaları sonucu II. Abdülhamit’e karşı tepkileri onları politik arenaya yeni çıkan İTC’ye yakınlaştırır. Doğu yöresinde kitle temeli oluşturmak isteyen İTC Ermenilerle ilşiki kurar. Amaçları Ermenileri kendi denetimleri altında tutmaktır. Bu durum devlet kademelerini iyice ele geçirene kadar devam eder. Doğu illerinde örgütlenmelerini giderek geliştirirler.

  Nitekim 1913’ün Ocak ayında yaptıkları dabeyle Abdülhamit yanlılarını, Prens Sabahaddin yanlılarını, Kürt muhaliflarini tutuklar ve cezaevlerine doldururlar. Böylece kendi çıkarları doğrultusunda devlet erkini yeniden düzenlerler. Ve devlete hakim olurlar. Ve soykırım örgütlenmesine giderler:

  1) Bunun üzerine 2. Meşrutiyet sonrası İTC tarafından batıda illegal olarak oluşturulan ve askeri saldırılar ve eylemler yapan Teşkilat-ı Mahsusa örgütünü Ermenilerin olduğu doğu bölgesine çekerler. Erzurum ili Teşkilat-ı Mahsusa’nın merkezi olur. İllegal olan bu örgüt Ermeni topraklarına çekildikten sonra 1914’de legal hale getirilir. Bu örgüte doğrudan Ermeni Soykırımını örgütleme rolü yüklenir.

   2)Teşkilat-ı Mahsusa askeri olarak Ermeni soykırımının örgütlenmesine gider. Bunun için soykırımda yer alacak askeri birimler oluşturur. Bunu  yörenin ağaları, şeyhleri, gerici aşiretleri üzerinden ve göçmenler ile cezevlerinden çıkartılan tutsaklar üzerinden yaparlar. 

    3)1914’ün Ağustos ayında seferberlik ilan edilir ve Ermeni ile Rum erkeklerini kamplarda toplarlar. 15-60 yaş grubundaki bu kesimlerin kamplarda toplanmasının nedeni olarak çıkan 1. Paylaşım Savaşı gösterilir. Oysa gerçek amaç soykırımdan evel Ermeni ve Rum asıllı erkek nüfusun mümkün mertebe etkisiz hale getirilmesidir.

   Taşnak örgütü bu gelişmelerden rahatsız olur. Ve 17 Ağustos 1913’de Cenevre’de yaptıkları VII. Kongrelerinde İTC ile bağlarını dondurma kararı alırlar. Bunun üzerine İTC, Ermenileri rahat bırakmaz. Taşnaklara Rusya’ya karşı eskisi gibi birlikte hareket etmeleri yönünde baskı ve teklifler yaparlar. Bunun üzerine Taşnak örgütü 2-14 Ağustos 1914 tarihinde bir Kongre daha yapar. Bu kongreye İTC Bahattin Şakir başkanlığında bir heyet gönderir ve Ermenilerin kendileriyle beraber hareket etmeleri halinde Ermenilere “özerklik” teklifi yapar. Tabi ki bu teklif samimi değildir. Amaç Taşnak örgütünü kandırmaktır. Tabi ki bu teklifin altında klasik tarzda “bizimle hareket etmezseniz karşınızda bizi bulursunuz” tehdidi yatmaktadır. Taşnaklar bu teklifi reddederler ve tarafsızlık politikasını savunurlar.

   İTC ve Teşkilat-ı Mahsusa 24 Nisan 1915’de Ermeni aydınlarını tutuklarlar. Oluşturulan göstermelik Divan-ı Harb mahkemelerinde “yargılanan” aydınların bir kısmını idam ederler, bir kısmını tehcir ederler. Böylece Ermeni soykırımı başlatılır. Bundan dolayı Ermeniler 24 Nisan’ı soykırım günü ilan ederler. O dönem soykırıma direnen Vanlıların direnişi kırılır ve soykırım katmerli boyutlara tırmandırılır. Önceden planlanan tehcir başlatılır. Tehcirde yer alanların çoğunluğunu kadınlar, çocuklar ve yaşlılar oluşturur. Tehcir sırasında kimileri kurşuna dizilir, kimileri uçurumlardan atılır, kimileri açlıktan ve hastalıktan katledilir. Ayrıca kadınlara tecavüz edilir. Bu tecavüzler sonucu kadınların çoğu çocuklarıyla uçurumlardan kendilerini atarak intihar ederler. Erkekler ise toplandıkları Amele Taburlarında kurşuna dizilir, uçurumlardan atılır, açlık ve susuzluktan ölüme terkedilir ve zorlandıkları tehcirde katledilirler. Böylece Ermeni Jenosidi 1915-1916 yıllarında tamamlanır...  Böylece ulus olarak yok edilirler. Topraklarına, mallarına, yarattıkları tüm değerlere el konulur...

   Bu soykırımın perde arkasında Almanya ve Avusturya-Macaristan devletleri de vardır. 1. Paylaşım Savaşı’nda birlikte yer aldıkları İTC’nin kendi içinde gerçekleştirdiği soykırımı zorunlu görürler. Osmanlı İmparatorluğu’nun önüne konulan Kuzey Afrika saferleri, Kafkasya ve Orta-Asya’ya açılmaları ve oraları ilhak etmeleri, Alman devletinin yaptığı planların ta kendisidir. Bunun için müttefikinin bunları yerine getirmesi için içteki Ermeniler, Rumları  ve Süryanileri/Asurileri yok etmesi, Alman emperyalizminin o koşullardaki çıkarlarına denk gelmiştir.

   Ayrıca Kurtuluş Savaşı’nda da Antep, Maraş, Urfa ile Kars, Ardahan ve girilen Ermeni topraklarında 200 bine yakın Ermeni katledilir. Zaten “Kurtuluş Savaşı” Ermenilerin ve Rumların katledildiği, tehcire zorlandığı bir “savaş”tır.

  105. yılında Ermeni Soykırımı’na kısaca değinmeye çalıştık. Bir kez daha bu katliamı kınıyoruz.

     Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Kuruluşu

Ermenilerin soykırım öncesi toprakları iki fetihçi devletin ilhakı altındaydı. Biri tarafından soykırımla yok edildiler. Diğer ilhakçı devlet Rusya idi. Çarlık Rusyası  1774 yılında Osmanlılarla yaptığı savaşı kazanır ve Küçük Kaynarca Anlaşması ile Ermeni topraklarının bir bölümünü kendi sınırlarına dahil eder. Ayrıca 1828 tarihinde İran’la yaptıkları savaşı da kazanarak, İran sınırlarındaki Ermeni topraklarının önemli bölümünü de Türkmençayır Anlaşması ile kendi tahakkümleri altına alırlar. Böylece Ermeniler Osmanlı İmparatorluğu dışında, bir başka ilhakçı ve monarşist bir devletin,  Çarlık Rusyası’nın hükmü altına girerler.

   Çarlık Rusyası da Osmanlı devleti gibi birçok ülkenin topraklarını işgal etmiş ve ortaçağın karakterini taşıyan bir devlettir. Ekim Devrimi öncesi Rusya böyle bir devletti..

 20. yüzyılın başlarında bilindiği gibi Rusya’da önemli gelişmeler olur. Komünist ve devrimci hareketler oluşur ve ve Çarlık yönetimine karşı mücadele verilir. Bu mücadelede ciddi saflaşmalar ve ayrışmalar olur. Bunlar içerisinde en göze batan Bolşevik-Menşevik saflaşmasıdır. Bolşevik Partisi önderliğinde 17 Ekim Devrimi olur ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği kurulur.

 SSCB emperyalistler arası paylaşım savaşının devam ettiği koşullarda kurulur. Burjuvazi tarih sahnesine çıktığından bu yana ilk kez iktidarı kaybetmiştir. Bu durum tüm emperyalist devletleri ve onlara bağımlı gerici şüreka güçleri ürkütür. Devrimin hemen akabinde Sovyetler Birliği’ne saldırıya geçerler. İlk saldırıyı yapan 1. paylaşım Savaşı’nın  Almanya, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun oluşturduğu ittifak Devletleri blokudur. 1918’in başlarında Sovyetler Birliği’ne saldırıya geçerler ve bir çok yerleri işgal ederler. Bu saldırının olduğu dönem Sovyet Devrimi yeni olmuş, sosyalizmin inşasına daha geçilememiş, önceki çökmüş sistemin yıkıntıları ve tahribatları daha giderilememiş, askeri ordu daha oluşturulamamıştır. Kısacası devrim sonrası devralınan bir enkaz  söz konusudur.

    Bunun üzerine Sovyetler Birliği yönetimi Almanya ile barış anlaşmasına gider. 1918’in Şubat ayında sonuçlanan Brest-Litovsk Anlaşması  sonucu Rusya sınırları içinde yer alan Polonya, Letonya, Estonya, Beyaz Rusya Almanya sınırlarına dahil edilir. Ukrayna ise Almanya’nın vasali olarak kabul edilir. Kafkasya’da ise Kars, Ardahan, Artvin ve Batum Osmanlı devletine verilir. Ancak bu anlaşmayla yetinmezler ve anlaşma dışında bir takım yerleri daha işgal etmek isterler. Ancak Almanya ve müttefikleri 1918’in sonlarında paylaşım savaşını kaybettiklerinde işgal ettikleri topraklar, rakipleri olan Antant devletleri ittifakı içinde yer alan İngiltere, Fransa, Japonya ve Amerika devletleri tarafından işgal edilir. Görüldüğü gibi 17 Ekim Devrimi sonrası Sovyetler Birliği tüm emperyalist haydutların saldırısına uğramıştır. Ki bu duruma ilgili, Ermeni sorununa daha ileride değineceğiz. Ancak şu kadarını belirtelim: Kuzey tarafında Polonya dışında işgal edilen ülkeler verilen mücadele sonucu Sovyetler Birliği sınırları içinde kalacaktır. Kafkasya’da Kars, Ardahan, Artvin Türkiye sınırları içinde kalırken, işgal edilen diğer Ermeni toprakları, Azerbaycan ve Gürcistan toprakları Sovyetler Birliği içinde kalacaktır. Kısacası Brest-Litovsk “soluk alma molası” olmuştur.  Kafkaslarla ve özellikle Ermenistan’la ilgili bölümlere daha detaylı değineceğiz.

                                              X           X         X          X

Almanya’nın müttefiki Osmanlı Devleti Brest-Litovsk Anlaşmasıyla yetinmez. İmza attıkları anlaşmayı ihlal ederler. Amaçları Balkanlarda ve Afrika’da kaybettikleri toprakların boşluğunu, Kafkasya ve Orta-Asya  işgalleriyle doldurmaktır. Bu Pan-Turanizm (Pan-Türkizm, Pan-İslamizm) doktrinidir. Müttefikleri Almanya’nın direktifiyle ve desteğiyle  hareket ederler ve Kafkasya’ya asker çıkarırlar. Bunu Azerbaycan ve Gürcistan işgalleriyle gerçekleştirirler. Amaçları Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan’ı Sovyetler Birliği’nden çıkarmak ve kendi güdümleri altına almaktır. 

 “Trans-Kafkasya’yı Sovyet-Rusya’dan kopardılar; Gürcü ve Azeri milliyetçiliğinin isteği üzerine buraya Alman ve Türk birlikleri gönderdiler ve Bakü ile Tiflis’te istedikleri gibi at koşturmaya başladılar. Dona boyunda Sovyet iktidarıne karşı bir isyan çıkartmış olan General Kraznov’a açıkça olmamakla birlikte, bol miktarda silah ve erzak sağladılar.” (Stalin, Eserler cilt 15, sf.260)

   Ayrıca anti-Ermeni yapıları Kafkasya’daki Ermenistan’a saldırtmak ve kendi tahakkümleri altına almak için bir diğer nedendir. Ve Turanizm ütopyalarının ana hedeflerinden biriydi bu. Ancak Taşnaklar ile ilk başlarda ilişki kuramazlar. Taşnaklar 1915 soykırımı nedeniyle Azeri Musavatlar ve Gürcü Menşevikler ve Sosyalist Devrimciler gibi Türk  devletine yanaşmaz. Gerçi Taşnaklar o dönem siyasi arenaya ilk çıktıklarındaki gibi ulusal devrimci vasıflara sahip değillerdir. Uzlaşmacı, teslimiyetci ve anti-komünist bir yapıya bürünmüşlerdir.

 Azerbaycan’da Batum Anlaşmasıyla Musavatlar üzerinden “Azerbaycan Cumhuriyeti” ve Menşevikler üzerinden “Gürcistan Cumhuriyeti” ilan edilir. Bu  cumhuriyetler Sovyetler Birliği dışında kurulan ve Osmanlı Devleti’ne bağlı vassal cumhuriyetlerdir. İTC, Kafkas Ermenilerine de kendi yörüngelerinde “cumhuriyet” ilan etmeleri direktifi verir. Bunun için 29 Mayıs 1918 tarihine kadar süre tanır. Bu bir tehditdir. Bu teklif Taşnaklara yapılmıştır. Bolşevik Ermenilerin tavrı bellidir. Yapılan anlaşmayı ihlal eden ve gerici emellere sahip bir devlet ile Bolşeviklerin hiçbir ortak paydası yoktur. Nitekim Bolşevik Ermeniler, Almanya’nın ve Osmanlı Devleti’nin Brest-Litovsk Anlaşmasını ihlal eden bu saldırılarını kabul etmediklerini belirtirler.

 Taşnaklar İTC tehditlerine tavır alamazlar. Bunun sonucu “Ermenistan Cumhuriyeti” ilan edilir. Bu “cumhuriyet” Türk ve Alman devletinin ültimatomu sonucudur ve Batum Anlaşmasıyla kabul edilir. Bu anlaşmaya göre 29 bin 500 kilometrekare olan Ermenistan topraklarının 9 bin kilometrekaresi “bağımsız”dır, geri kalan topraklar doğrudan Osmanlı sınırlarına dahil edilmektedir. 9 bin kilometrekare de İTC denetiminde olacaktır. Taşnak delegeleri 28 Mayıs 1918’de gittikleri Batum’da bu anlaşmayı imzalarlar.

  Ancak Erivan’da toplanan halk bu karara karşı tavır alır. Sardarabad, Karakilise, Baş-Abaran’a yapılan saldırılara karşı halk bir araya gelir ve direniş kararı alırlar:

    “Halk Erivan tiyatrosunu hınca hınç doldurmuştu. (Sonraları parlamento oldu) Bunların yüzde doksanını kadınlar oluşturuyordu. Bazıları ümitsizliğe kapılıp ağlamaktadır. İşte o sırada hatiplik yeteneğinden yoksun fakat çelikten yüreğiyle güçlü Aram sahneye çıkar ve elini masaya vurarak bağırır; ‘bir adım geri çekilmek yok.’ Aslan başını sallayarak ve kararlı adımlarla küçük sahnede hareket ederek sözünü Ermeni analarına yöneltir. ‘Eğer Ermeni anaları kendi çocuklarını feda etmezlerse hepimizin hem hayatı hem de onuru yok olacaktır. Ermeni kadının kendi anlamının büyüklüğünü farkedip kendi kutsal görevini yerine getirme zamanı gelmiştir.’ Sahneye birbirine karışmış saçlarıyla bir ihtiyar kadın çıkar ve sözünü Aram’a yönelterek; ‘Üç oğlum var, üçü de vatan için kurban olsun. Daha fazlasına sahip olmadığım için üzgünüm.’ diye konuşmada bulunur.” (Antranik Çelebyan, Antranik Paşa, sf.268)

   Ermeniler 24-29 Mayıs terihlerinde general Silikyan komutasında Sardarabad’da İTC kuvvetlerini yenilgiye uğratır, Gümrü tepelerine kadar püskürtürler. Onların Ermenistan’ın daha iç alanlarına girme emellerini boşa çıkarırlar. Böylece  Sardarabad Direnişi ile Ermenistan’ın tümden işgali ve Osmanlı sınırlarına dahil etme hedeflerini içeren Batum Anlaşması yenilgiye uğratılır. Burada iki tavır var: Biri Ermenistan’ın ilhakı ve Ermenilerin tümden yok edilmesini hedefleyen Batum Anlaşmasına karşı teslimiyetçi tavır... Diğeri ise bu ilhak ve saldırıya karşı direniş, düşmanı geri püskürtme ve yenilgiye uğratma... Osmanlı Devletinin bu saldırısı yenilgiye uğratılır.

    Bu arada Türk devleti 1918’in Nisan ayının sonlarında Bakü’ye saldırır. Bakü’de bulunan  Bolşevikler, Menşevikler, Sosyalist Devrimciler, Sol Taşnaklar tarafından oluşan Istepan Şahumyan önderliğindeki Komün bu saldırıları direnişle karşılar. Bu direniş  üç ay sürer. Ağustos ayında İngiltere’nin de Kafkaslara girmesi ve Bakü’ye gelmesi üzerine Komün dağılır. Bolşevikler dışındaki güçler artık İngiltere yanında yer alırlar.

 Osmanlı Devleti Kafkasya’da bulunduğu süre içerisinde 30 bin Ermeni’yi katlederler. 1918’in Ekim Ayında İttifak Devletleri’nin 1. Paylaşım Savaşı’nı kaybetmesi sonucu, Almanya, Avusturya, Osmanlı imparatorluğu Rusya’yı terkederler. Bunun üzerine Sovyetler Brest-litovsk Anlaşmasını feshederler ve alınan kararları iptal ederler. Ancak onların yerini Sovyetler Birliği topraklarına giren Antant devletleri kampında yer alan İngiltere, Fransa, Amerika, Japonya devletleri alır.

    Antant Devletleri tüm Rusya’ya asker çıkattılar, işgal ettiler, gerici ve anti-komünist Beyaz Muhafız birlikleriyle ilişkiye geçerek onların ayaklanmalarını desteklediler, gerici hükümetler kurdular, kulakların ve burjuva unsurların desteğini de alarak, çarlık döneminin gerici generalleri ile askeri güçler oluşturdular. Sovyetlere karşı topyekün savaş açtılar.

   “Kuzey Kafkasya’da General Kornilov, general Alekseyev ve General Denikin,  İngiliz ve Fransızların desteği ile Beyaz Muhafız “Gönüllü Ordusu”nu kurdular,  Kazak üst sınıflarını ayaklandırdılar ve Sovyetlere karşı sefer açtılar.”(Stalin, Eserler cilt 15, sf.259)

    Bunun sonucu Kafkasya’da – aynen Almanlar ve Osmanlılar gibi - taşeron hükümetler kurdular. Onlar da Gürcistan’da Menşevikleri, Azerbaycan’da Musavatları, Ermenistan’da Taşnakları iş başına getirdiler. Bu arada Karşı- devrimin içte ve dıştan saldırısı sonucu Kafkasya’da da Sovyet iktidarını devirdiler. Ve Sovyet kadrolarını etkisiz kılmak için saldırı furyası başlattılar. Amaç Bolşevikleri tam yıkmak ve etkisiz hale getirmekti...

  Bunun sonucu Sovyet kadroları illegal konuma düşmüşlerdir. 17 Ekim Devrimi’nde aktif rol alan Kafkasya sorumlusu Istapan Şahumyan ve yoldaşları, İngiliz Albay komutasında hareket eden Musavatlar tarafından 16 Eylül 1918 tarihinde tutsak alınırlar. Azeri, Gürcü ve Ermeni milliyetine mensup 26 komünist idam edilirler.     

   1915 Ermeni soykırımı sonrası Ermenistan’a giden ve Bolşvik-Taşnak  saflaşmasında Istepan Şahumyan ile kurduğu ilişki sonucu Bolşevikler yanında yer alan Antranik Paşa da İngilizler tarafından tehdit edilir ve Ermenistan’ı terke zorlanır.

    Kısacası yerli ve yabancı karşı-devrim güçleri Sovyet Devrimi’ni hedef alan topyekün bir saldırı furyası yürütürler.

   Ama Bolşevikler bu karşı-devrim saldırısına boyun eğmezler. Tüm Rusya’da  yeniden örgütlenmeye gidilir. Lenin ve Sovyet Hükümeti “Sosyalist anavatan tehlikede!” ve “Herşey cephe için!” şiarıyla halkı savunmaya ve verilecek savaşta yer almaya çağırdı. Bu doğrultuda örgütlenmeye gidildi. Bunun sonucu bir milyondan fazla işçi ve köylü kızıl ordu saflarına katıldı. Bu örgütlenmeye Kafkasya ve Ermenistan’da da gidilir. Kafkasya’da Istepan Şahumyan’dan boşalan sorumluluğa Gürcü komünist Orjonikidze atanır. Kafkasya ve Ermenistan örgütlenmesi yeniden oluşturulur. Kızıl ordu örgütlenmesine Kafkasya’da da gidilir. Yoksul Ermeni köylüleri ve işçilerin devrim saflarında örgütlenmesine önem verilir.

   Tabi ki, Menşevikler, Sosyalist Devrimciler, Musavatlar ve Taşnaklar da Kafkasya’da örgütlenmeye gitmişlerlerdir. Arkalarında emperyalistler vardır.

    1918’in sonlarına doğru İngilizler bazı Ermeni topraklarını Gürcistan sınırlarına dahil eden bir uygulamaya giderler. Lori yöresindeki Ermeni köyleri buna karşı çıkarlar. Buna karşın karşılarında Menşevikleri bulurlar. Ancak Lori köylüleri direnişlerinde kararlıdırlar. Bu işgale ilk başlarda Taşnaklar da karşı çıkarlar. Bunun sonucu  bir ara Menşevikler ile Taşnaklar arasında çatışmalar yaşanır. İki müttefik gücü karşı karşya getiren pazar sorunudur. Ancak araya giren İngilizler çatışmayıyı durdurur. Ve bu güçleri kendi kulvarında tutar ve kendi minvalinde kullanır. Ancak Ermeni Bolşevikler Ermeni köylülerine yapılan haksızlığı ve saldırılara karşı tavır alırlar. Emperyalistleri ve sömürüye dayalı emellerini mahkum ederek köylülerin mücadelesine önderlik ederler. Bu önderliği sınıf perspektifiyle yaparlar. Ermeni ve Gürcü köylülerinin ve proletaryanın ortak çıkarlarını savunurlar.

    Lori köylülerinin direnişi üzerine Antant devletleri barış konferansı kararı alır. 1919 yılının Ocak ayında ypılan bu konferans ile Lori yöresi “tarafsız” bölge ilan edilir. Lori yöresi ve Borçalu, Alaverdi, Uzunlar, Vorontsov bölgelerindeki 41 köy “tarafsız” bölgeye dahil edilir. Borçalu bölgesinin sanayi alanları da bu bölgeye yerleştirilir. Bölgeye sorumlu vali olarak İngiliz generali atanır. Ayrıca bölge görevlileri de Menşevik ve Taşnaklar tarafından atanan komiserler olacaktır. Ancak yönetim İngiliz valisi üzerinden yapılacaktır.

   Ancak Lori köylüleri Ermenistan Komünist Partisi(Bolşevik) önderliğinde direnişi devam ettirirler. 1920 sonlarında iyice gelişen bu direniş, 1921’in Şubat ayında tam bir patlamaya dönüşür ve onların zaferleriyle sönuçlanır. Bunun sonucu Menşevikler ve İngilizler yenilgiye uğratıldı. Ve Lori bölgesi Ermenistan Cumhuriyeti içinde yer almıştır. Bu yöredeki ayaklanmaya değinen Lenin şunları söylemiştir:

    “Ayaklanmanın, Gürcistan’la Ermenistan arasında bulunan ve Ermenistan’a ait olan, ancak Antant emperyalistlerinin rızasıyla Gürcistan tarafından işgal edilen nötr bölgede olduğunu biliyoruz” diyen Lenin sözlerinin devamında:; “Ne var ki, Ermeni köylüler, anlaşma sorununu böyle görmediler ve işler korkunç bir ayaklanmaya dönüştü. Ayaklanma Şubat başlarında patlak verdi, hayret verici bir çabuklukla yayıldı, Yalnızca Ermeniler değil Gürcüler de katıldılar ayaklanmaya. ” (Lenin, Ulusal Sorun Ve Ulusal Kurtuluş Savaşları, sf.358-359)

   Ayaklanma Gürcü ve Ermeni Boşevikler önderliğinde hızla yayılmış ve devrim nihai zaferle sonuçlanmıştır. Azerbaycan’da da gerici Musavatlar alaşağı edilir ve orada da Sovyet iktidarı yeniden tesis edilir. Böylece kızılordu tüm Sovyet topraklarında nasıl ki emperyalistleri, Beyaz Muhafız Hükümetlerini, Kazakları, kulakları ve gerici Rus generallerini yenilgiye uğrattı; Kafkasya’da da Koministler ve önderliğindeki Kızılordu, Antant emperyalistlerini ve taşeron hükümetleri yenilgiye uğratmışdır. Bu zaferler sonucu Sovyetler’de ve dünyada geo-politika ve uluslararası konjonktür değişir.

   Öyle ki, önceki konjonktürde Kemalistlerle kurulan taktik ilişkiler de sonlandırılmıştır. İngiltere   ve Fransa ile kurduğu ilişki ve onların desteği ile Kafkasya’ya giren Kemalistler, girdikleri Ermenistan sınırlarındaki Gümrü ve Zangezur şehirlerinden çıkartılır. Ve bu şehirler fiili ve resmi olarak Ermenistan sınırlarına dahil edilir. Ayrıca Kemalistler Gürcistan sınırlarındaki Batum şehri ve Ahıska, Ahılkalık bölgelerinden de çıkartılır. Böylece Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği sınırları netleştirilir.

  Yanı başlarındaki Osmanlı devleti ve Kemalist TC sınırlarındaki Ermeniler yok olurken; Sovyet Ermenistanı ve Ermeniler varlıklarını devam ettirirler.

    105. yılında Ermeni Jenosidini bir kez daha kınıyoruz!

    Sovyet Ermenistanı’nı selamlıyoruz!

Dünya çapında ülkeler yeni bir sürece giriyor. Halklar kitlesel olarak sokaklara dökülüyor. Yaşadıkları koşullara olan tepkilerini mevcut yönetimlere başkaldırarak dile getiriyorlar. Çünkü halklar eskiye kıyasla daha yoksullaşmış, daha çok sömürüye tabi tutulmuş, aldıkları ücretlerin alım gücü iyice düşürülmüş, işsizlik çığ gibi büyümüş, yaşam şartları iyice zorlaştırılmıştır. Tüm bunlar yetmediği gibi ürünlere sık sık yapılan zamlar, artırılan vergiler, artan kesintiler, gaspedilen haklar vb. gasplar ile sistemin yarattığı külfet halklara çıkarılıyor.

Beraberinde devletin baskı ve yaptırımları da giderek artıyor. Çıkarılan yasalarla ve uygulamalarla bu baskı ve saldırılar egemen sınıfların baskı ve tahakküm aygıtı üzerinden daha katmerli boyutlara tırmandırılıyor. Talebini dile getirmek için sokaklara çıkan halklara acımasızca saldırılıyor. Ve yığınlar halinde halklar katlediliyor, yaralanıyor... sindirilmek ve etkisiz hale getirilmek isteniyor...

Ayrıca bölgelerde çıkarılan savaşların ve halklara yönelik askeri saldırıların geçmişe kıyasla daha üst boyutlara tırmandırıldığı bir süreç yaşanıyor. Tüm bunlar sonucu askeri saldırıların, siyasi ve sınıfsal baskıların daha keskinleştiği bir döneme tekabül ediyor.

Tüm bunlar uluslararsı emperyalist güçler ve pazarlardaki dayanaklarını oluşturan gerici devletler üzerinden yerine getiriliyor. Köhnemiş ve miadını tamamlamış sistem ve devletler ömürlerini uzatabilmek için, sömürü ve baskılara karşı başkaldıran emekçilere ve tüm ezilen yığınlara hunharca saldırıyorlar. Buna karşın ezilen ve sömürülen yığınların başkaldırıları giderek daha artıyor. Mevcut devletler bu isyanları sindirmek istiyorlar. Sokaklara çıkan emekçilere bunun için saldırıyorlar... Yığınlar halinde katlediyorlar.

Ama nafile! Çünkü uluslararası emperyalizm ve hükmü altındaki ülkelerin temelleri sarsılıyor. Girdikleri krizden bir türlü çıkıp istikrarlı sürece giremiyorlar. Sistemin üzerinde yükseldiği üretim tarzı kendi iç yapısındaki çatlakları onaramıyor. Bunun sonucu girdikleri kronik kriz sistemin mayasındaki çatlakları daha derinleştiriyor. İşçiler, köylüler ve tüm emekçi sınıflar bunun sonucu başkaldırıyorlar.

Mevcut Durumun Oluşmasının Nedeni

Uluslararası finans kapital artık kendi iç yapısında oluşan sorunlara pörsük sistem içerisinde müdahale edemiyor. Öyleki bu sorunlar giderek derinleşmiş, müzmin bir hal almış ve girdiği girdabtan çıkamaz duruma gelmiştir. Sistemin doğasında varolan kriz yerini istikrarın sağlandığı yeni bir devrevi sürece bırakmıyor. Bunun sonucu, -alt-yapısıyla, üst-yapısıyla- mevcut yapının ürettiği sorunların üstesinden gelinemiyor. Ve düzen daha tahrip oluyor ve üzerinde yükseldiği temeller sarsılıyor. Finans kapitalin ve bağımlı ülkelerin günümüzdeki mevcut durumu tarihinde ilk kez yaşanıyor. Kriz yerini bir türlü istikrarın sağlandığı sürece devretmiyor. Öyleki oluşan kriz göreli kriz olmaktan çıkmış yapısal bir kriz halini almıştır. Bunun sonucu mevcut kriz helezonik hal alarak kendi içinde yeni krizler oluşturuyor, mevcut çelişkiler ve sorunlar yumağını giderek büyütüyor... Oluşan fatura da işçi sınıfına ve emekçi sınıflara mal ediliyor...

Günümüzün mevcut durumuna zemin teşkil eden yapı sistemin mayasında vardır. Bugünkü boyut elbetteki her tarihsel süreçte aynı düzeyde değildir. Sistemin sorunları kendi evrimi içerisinde inişler-çıkışlar göstermiştir. Ama kapitalizmin bağrında bugünkü sorunların mayasını devamlı barındırmıştır. Ve tarihsel materyalizm yasası sonucu sınıflar arası çelişkinin uç boyutlara tırmanması, beraberinde ezilenlerin gösterdiği antagonizmayı bugünkü düzeye çıkartmıştır.

Günümüzün somut durumuna değinmeden önce o sorunları ve çelişkileri oluşturan sistemin sömürü mekanizmasının işleyişine ve nasıl ivme kazandığına kısaca bakmakta yarar var:

1)Günümüz koşullarında uluslararası kapitalizmin ulaştığı durum sonucu teknoloji ve emek üretkenliği (üretimin toplumsallaşması) geçmişe kıyasla iyice gelişmiştir. Teknolojinin gelişmesi üretici güçlerin (üretim araçları ve emeğin üretkenliğinin) gelişmesidir. Ancak emperyalist ülkelerde ve pazarlardaki üretim ilişkileri (mülkiyet biçimi) egemen sınıflarca muhafaza edilmiştir ve edilmektedir. Bunun sonucu muhafaza edilen üretim ilişkileriyle, günümüz üretici güçleri arasındaki çelişki iyice derinleşmiş ve sarmal bir hal almıştır. Üretim tarzındaki bu çelişki beraberinde sistemin çelişkiler yumağını daha büyütmüştür.

2)Emeğin ve üretim araçlarının daha üretken olması meta üretim kapasitesini daha artırmış ve daha toplumsallaşmıştır. Yani teknoloji geliştikçe işgücünü daha üretken kılar. Emek daha fazla mal üretir. Ama emek gücünün üretim kapasitesi artıkça, üretilen metanın işçiye ödenen gerekli-emek payı giderek azalırken, kapitaliste kalan artı-emek payı (artı-değer) giderek artmıştır. Bu işleyiş kapitalizmin üretim tarzında nispi artı-değer sömürüsünün artışıdır. Bununla beraber iş saatlerinin uzatılması ile mutlak artı-değer sömürüsüne de gidilmiştir. Son dönemlerde bazı iş kollarında iş saatlerinin kısaltılması ve ücretlerin düşürülmesi de uygulamaya konmuştur. Böylece her türden devreye konan sömürü mekanizması giderek üst düzeye tırmanmıştır. Sömürü mekanizması arttıkça işçilerin ve tüm emekçi kesimlerin alım gücü düşmüştür.

3)Ayrıca işyerlerine, üretim aletlerine, hammade ve doğal kaynaklara yatırılan sermaye kesimini oluşturan değişmeyen sermaye ile işgücüne yatırılan değişen sermeye kesiminin bileşimini oluşturan sermayenin organik bileşimi giderek büyür. Üretim aletleri, teknoloji, kullanılan hammadde ve doğal kaynakların tedariki ve kullanımı geliştirilerek emek gücü üzerinden daha fazla ve daha gelişmiş meta üretilir ve pazara sürülür. Ancak her genişletilmiş yeniden üretim sürecinde artı-değeri getiren değişen sermaye kesimi de büyümesine karşın, değişmeyen sermaye kesimi daha hızlı büyür. Sermayenin organik bileşimi büyüdükçe artı-değerin toplam sermaye miktarı içerisindeki oranını oluşturan kar oranında da düşme eğilimini beraberinde getirir. Bu durum aşırı birikimin oluşmasıdır. Bunun sonucu düşen kar oranını yükseltmek için ücretlerin düşürülmesi ve sömürünün artırılmasına gidilir. Ancak bu durum kitlelerin alım gücünü düşürür. Sistemin bu işlevi kapitalizmin yarattığı tahribatın işçilere mal edilmesidir. Bu da sınıf çelişkilerini, sömürü ve baskı mekanizmasını keskin boyutlara tırmandırır, işçilerin alım gücünü düşürür, üretimi yavaşlatır, işsizlik, kriz vb. kapitalizmin tahribatları için ön koşul oluşturur.

4)Kar oranındaki düşüşle beraber günümüz konjonktüründe mevcut gelişmeler üretici güçler ile üretim ilişkileri bileşimini oluşturan hakim üretim tarzının kendi iç yapısında derin çelişkiler ve çatlaklar yaratmıştır. Üretim araçlarının günümüz teknolojik yapısı geliştikçe, emek-gücü daha üretken oluyor, artı-değer sömürüsü artıyor, ama çalışan işçi sayısında nispi azalma oluyor. Giderek işsizlik gelişiyor ve işsizler ordusu oluşuyor. Hem artan sömürü, hem artan işsizlik sonucu üretilen meta üretildiği miktarda satılmıyor elde kalıyor. Marks’ın tahliliyle, üretim sürecindeki meta sermaye, dolaşım sürecinde para sermayeye tümden dönüşmüyor. Bunun sonucu artı-değer tümden realize olmuyor, gerçekleşmiyor. Çünkü üretilen toplam meta miktarı emekçi kitlelerin alım gücünden fazla oluyor ve pazarlarda yer bulamıyor. Pazara sürülemeyen metalar depolara yükleniyor.

5)Bu durum krizi beraberinde getirir. Pazara sürülemeyen ve elde kalan meta miktarı aşırı üretim krizini oluşturur. Üretimde daralma ve kısıtlama olur. Metalar elde kaldığından fabrikalar, ticari işyerleri ve birçok işletmeler iflas eder, kapanır. Bunun sonucu hızla işsizlik de oluşur. Burjuvazinin reel kriz dediği aşırı-üretim krizi beraberinde mali krizi de getirir. Krizden etkilenen ve iflas eden fabrikalar ve işletmeler bankalardan faiz karşılığı aldıkları kredileri ödeyemezler. Bu da beraberinde mali krizi getirir. Çünkü bir çok banka verdiği krediyi alamaz. Mali kriz sonucu bankalar içerisinde de birçok banka kapanır. Faiz oranları sıfır düzeyine kadar düşer. Ayrıca borsa krizi de yaşanır. Hatta son yıllarda sanal sermaye olan borsaya yatırılan hisse senetleri ile tahviller, bonolar gibi menkul kıymetlerin kurlarında yaşanan düşüşler üretim sürecinden kopuk mali krizleri beraberinde getirmiştir.

6)Krizin faturası emekçi sınıflara çıkarılır. Fabrikalardan ve diğer iş yerlerinden kitlesel işten çıkarmalara gidilir. Yığınlarca işçi işsiz kalır. Ayrıca maaşlar düşürülür, elde edilen sosyal haklar gaspedilir, kesintilere gidilir. İşsizlik parası düşürülür, sosyal yardımda kısıtlamalar yapılır. İş koşulları kapitalistlerin lehine yeniden düzenlenir. Böylece krizin yarattığı tahribat ve bedeli mavi yakalı ve beyaz yakalı emekçi katmanlara mal edilir.

Genel hatlarıyla değinmeye çalıştığımız durum bugün çok daha katmerli boyutlara tırmanmıştır. Mevcut durum gelişmiş kapitalist-emperyalist ülkelerle sınırlı değil. Beraberinde mevcut sorunlar ve kriz furyası daha geri sosyo-ekonomik yapıya sahip pazarlarda da sözkonusudur. Hatta uluslararası finans kapitalin yarattığı sorunların külfeti bağımlı ve pazar durumundaki ülkelerde çok daha üst boyutlardadır. Nitekim mevcut süreçte bu durum net bir şekilde kendisini göstermektedir. Buna daha net olarak aşağıda değineceğiz.

Çürümüş, Cançekişen Emperyalizm Ve Pazarları Miadını Tamamlıyor

Günümüzün mevcut durumu oluşan sorunların üstesinden gelinemeyen bir zamana tekabül ediyor. Öyleki içinde bulunduğumuz dönemde sorunlar kulvarından ve girilen girdabtan çıkılamıyor. Devletler ve politik iktidarların yer aldıkları sistem sanki labirenti andırıyor. Çıkış yolu bulunamıyor. Emperyalist ülkelerden, geri kalmış ülkelere kadar, girilen sorunlar yumağı bir türlü daralmıyor, tersine giderek büyüyor. İşçiler ve emekçi halklara her geçen gün ağır yükler yükleniyor. Ücretlerin düşürülmesi, sosyal hakların kesintiye uğraması, maaşların alım gücünün düşürülmesi, yeni ek vergiler getirilmesi, taşeron ve güvencesiz çalışma tarzının öne çıkarılması, işsizliğin çığ gibi artması, gençlik kesiminin giderek üretim dışında kalması gibi sorunlar giderek daha üst boyutlara tırmanıyor.

Elbetteki bu durum sınıf çelişkilerinin keskinleşmesini beraberinde getiriyor. Öyleki uluslararası işçi sınıfı ve dünya halkları artık kendilerine yüklenen yükün ağırlığına karşı yığınlar halinde meydanlara dökülerek tepkilerini ve öfkelerini daha açıktan dile getiriyorlar. Bunun sonucu köhnemiş ve çürümüş düzenin külfetine karşı artık başkaldırıyorlar. Böylece mevcut konjontör gelişen sınıf sömürüsüne ve politik baskılara karşı halkları sistem karşıtı isyana itiyor... Başta Latin Amerika ve Ortadoğu olmak üzere dünyanın birçok yöresinde emekçiler ve tüm halk katmanları ayaklanıyorlar...

Günümüzün bu mevcut durumuna geçmeden evel sorunun daha iyi anlaşılabilmesi açısından geçmişin istikrarlı döneminden günümüzün külfetli ve müzmin dönemine nasıl gelindiğine kısaca değinmekte yarar vardır.

Uluslararası kapitalizmin geçmişinde istikrarla krizin iç içe olduğunu vurgulamıştık. 2. Paylaşım Savaşı bittikten sonra Amerika dışında Başta Avrupa olmak üzere uluslararası emperyalist sistem tahrip olmuştu. Sistemin iç yapısı ve işlerliği adeta yıkıma uğramıştı. Dolayısıyla savaş sonrası Almanya, İtalya, Japonya gibi mağlup emperyalist devlerlerle beraber, İngiltere, Fransa gibi galip devletlerin yapıları bile harap olmuştu. Fabrikalar, işletmeler, bankalar ve diğer işyerleriyle birlikte uluslararası tekeller, karteller, tröstler iflas etmişlerdi. Ayrıca evler, okullar, yollar, vb. kamusal yerler de yerle bir olmuştu. Ekonomik, mali ve sosyal yapı büyük bir darbe almış, sermaye buharlaşmıştı. Dolayısıyla böylesi bir durumda kendi iç yapılarının yeniden inşasına ve onarımına giden bu devletler geçmişte sahip oldukları pazarların önemli bölümünü ABD emperyalizmine devrederler. Böylece ABD dünyaya hükmeden devlet olur.

Kapitalizmin onarımı beraberinde istikrarlı ve üretken bir süreci beraberinde getirdi. Genişletilmiş yeniden üretim süreci hızlı bir şekilde işletildi ve hızla sermaye birikimi oluşturuldu. İşçi sınıfı aktif olarak üretimde yer aldı. İşsizlik hemen hemen yok gibiydi. Hatta işçi boşluğunu gidermek için Avrupa ülkelerine geri kalmış ülkelerden yabancı işçi getirdiler. Bu istikrarlı süreçte işçiler sosyal haklara sahip olurlar. Ücretlerin alım gücü günümüze kıyasla yüksektir. Kısacası emperyalizmin ekonomik yapısının yeniden onarıldığı bu süreç kapitalizmin en uzun süreli istikrarlı süreciydi. Bu dönemde uygulamaya konan ünlü ekonomist Keynes’in ekonomi-politikasıydı. İthal ikameci model olarak adlandırdıkları istikrarlı bu süreç 30 yıl kadar sürdü. Diğer bir deyimle kapitalizmin onarımı 30 yılı aldı ve tarihinin en uzun istihdamlı ve düzenli dönemini yaşadı. Genelde ve ortalama olarak tarihinde 6, 7, 8, 9, 10 sene süren istikrar döneminin böylesine uzun sürmesi, 2. Paylaşım Savaşı’nda sistemin yerle bir olması ve sermayenin buharlaşmasının sonucuydu. Nitekim 1929-1933 krizi sonrası Keynes’in ekonomi politikası 6 yıl uygulanmıştı. Yani kısa sürmüş ve 1939 ekonomik ve siyasi krizini ve 2.Paylaşım Savaşı’nı önleyememişti. Savaş sonrası aynı modelin uygulandığı koşullar – Amerika dışında- uluslararası sistemin yerle bir olduğu ve yeniden inşa edildiği koşullardır. Keynes Politikası’nın pazarlar üzerinde uygulamaya soktuğu ithal ikameci modelin uzun sürmesi bunun sonucuydu.

Ancak kapitalizmin yapısında istikrarlı dönemle beraber kriz dönemi de vardır. Sistemin bu iki unsuru iç içedir. Nitekim 1970’lerin ortalarına kadar uluslararası kapitalizmde nispi artı-değer sömürüsü giderek artmış, ama, bir yerden sonra üretilen meta-sermayenin, dolaşım sürecindeki para sermayeye dönüşmesi ve artı-değerin gerçekleşmesi önünde engel teşkil etmeye başlamış ve bu döngü içerisinde giderek büyüyen sermayenin organik bileşiminde oluşan kar oranında düşüş, beraberinde aşırı üretim krizini ve aşırı sermaye birikimini beraberinde getirmiştir. Bu döngü içerisinde oluşan 1973-1974 krizi baş göstermiştir.

Kapitalizm Krizine Çözüm:Neoliberal Politikalar

Petrol krizi denilen bu süreçle kapanan fabrikalar, ticari yerler, bankalar olur. Diğer taraftan işsizlik başgösterir. Genişletilmiş yeniden üretimde durgunluk olur. Tüm bunların sonucu bir çok tekellere ait fabrikalar ve bankalar ülkeleri dışında, başka ülkelere, uluslararası piyasalara taşınır ve yeni kazanç alanları yaratırlar. Ancak bu kriz aşırı-üretim kriziyle (reel kriz) sınırlı kalmamıştır. Mali kriz de oluşur. Ellerinde üretim süreci dışına taşan atıl sermaye vardır. Bunun sonucu kapitalizm tarihinde ilk kez emperyalist ülkeler dışında, bağmlı yarı-sömürge ülkelerde de borsa açılması ve ellerindeki spekülatif sermayeyi bu borsalara taşıma kararı alınır. Nitekim 12 Eylül 1980 darbesi sonrası, Türkiye Olağanüstü Genel Kurul Toplantıları kararlarıyla alınan borsa kararı 1985 sonunda yerine getirilmiştir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası 1985’in Aralık ayında kurulmuştur. Birçok ülkelerde de borsa üzerinden spekülatif piyasalar açılır. Emperyalist ülkeler ellerinde kalan hisse senetlerini, tahvilleri, bonoları bu yeni açılan borsalara, spekülatif piyasalara sürerler.

Bu kararlar Neo-Liberalizm kisvesiyle ABD-İngiltere öncülüğünde alınır ve genel olarak dünya çapında uygulamaya konur. Bilindiği gibi Türkiye’de 12 Eylül Darbesi gerçekleştirilmiştir. Darbenin bir amacı 12 Eylül öncesi Türkiye’de devrimci mücadeleyi yenilgiye uğratmak, devrimci durumu aşağı çekmek, ve kısmi de olsa istikrar sağlamaktı; nitekim bunda hedeflerine ulaşmışlardır. Buna bağlı olarak da diğer hedef neo-liberalizm kararını Türkiye somutunda uygulamaya sokmaktı. Nitekim 24 Ocak 1980’de alınan karar 12 Eylül 1980 darbesiyle yerine getirilebilmiştir. Bu uluslararası emperyalist neo-liberalizm kararı Latin-Amerika, Asya, Afrika gibi ülkelerde de darbeler yapılarak uygulamaya konmuştur.

Nitekim uluslararası alınan kararlar ekonomik, siyasi, sosyal, kültürel vb. alanlarda giderek ağırlaştırılmıştır. Amaçları düşen kar oranlarını tekrar yükseltmek, sermayenin dolaşım hızı ve hareketi önündeki geçmişteki kısıtlamaları tümden kaldırmak ve bulundukları ülkelerin zenginliklerini tümden sermayeye peşkeş çekmek, süresiz iş sözleşmesi zorunluluğunu kaldırmak ve geçmişte verilen haklara el koymak, işçilere ve sermaye ihraç ettikleri ülke halkları üzerindeki sömürüyü artırmak, işçilerin haklarını arama ve pazarlık yapma imkanlarını iyice zayıflatmak, sendikal örgütlenmeyi zorlaştırmak ve mümkün mertebe kendi denetimlerine almak, geri ülkeleri daha bağımlı kılmak, onların zenginliklerini daha yağmalamak, emekçi sınıflar lehine olan tüm hakları gaspetmek gibi amaçlarla saldırı furyası başlatmışlardır. Hem emperyalist ülkelerde, hem de bağımlı ülkelerde neo-liberalizm döneminde alınan esnek-üretim tarzı ve esnek-para politikası kararları ile sömürü, gasp ve talan daha hızlandırılmıştır. İşçiler birbirinden kopuk çalıştırılmış, ücretler düşürülmüş ve giderek taşeron çalışma tarzı öne çıkarılmıştır. Yeni işe girenlerin geçmişte kazandıkları sosyal haklar ve iş güvencesi iyice törpülenmiştir. Esnek para politikası ile geri kalmış ülkelere çok daha çabuk girip-çıkmışlardır. Her türlü piyasadan gelen karların aslan payını esnek para politikası ile almışlardır. Kısacası sermaye ihracında rantiye unsurunu daha öne çıkarmış, pazarların borsalarına da hakim olmuş, sıcak para ile girdikleri bağımlı ülkeleri daha katmerli sömürüye tabi kılmışlardır.

Tüm bunlar işçi sınıfının ve halkların sömürüsünün daha artırılması, işsizliğin daha tırmanması, elde edilen hakların lağvedilmes, işçiyi güvencesiz bırakma pahasına yapılır. Nitekim neo-liberalizm sorunlara çözüm getirmediği gibi işçi sınıfı ve halklar üzerindeki külfeti daha katmerli boyutlara tırmandırır.

Sömürü mekanizmasının giderek tırmandırılması belki tekellerin, holdinglerin, bankaların, pazarlardaki kompradorların kar hadlerini yükseltmiştir. Ama ne pahasına!.. İşçilerin ve tüm dünya halklarının daha sömürülmesi, geçmişteki haklarından men edilmesi, işsiz kalması, daha yoksullaşması, giderek evsiz barksız kalmaları, bağımlı ülkelerde açlığın giderek kitleselleşmesi pahasına... Bu durum emekçilerin, halkların alım gücünü iyice düşürmüştür. Burjuvazinin devleti bu minvalde aldığı kararlarla sorunlara kapitalizmin kendi sınırları içinde çözüm getiremediği gibi, sorunlara sebep teşkil etmiştir.

Kapitalizm Krizini Aşamıyor, Halklar İsyan Ediyor!

Baş gösteren bu sorunlar giderek yapısal boyutlar almıştır. Sistemin ekonomik, mali, siyasi alanlarında oluşan çatlaklar onarılamadığı gibi derin bir krizin maddi koşullarını oluşturur. Nitekim bunun sonucu 2007-2008 Krizi patlak verir. Amerika’nın Mortgage piyasalarında patlak veren mali kriz hızla tüm dünyaya yansır. Beraberinde reel kriz de derinleşir. Avrupa’da Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya gibi ülkelerle, Asya’daki Japonya, Çin, Rusya gibi emperyalist ülkelere kadar yayılır. Bağımlı ülkeleri de derinden etkileyen Mortgage Krizi, geçen yüzyılın 1929 Şikago krizinden sonra patlak veren en büyük krizdir.

Kriz varlığını devam ettirmektedir. Sistem ve egemen güçler krizin üstesineden gelememişlerdir. Aşırı-üretim ve mali-kriz tüm belirtileriyle ve tahribatlarıyla devam etmektedir. Emperyalist ülkelerde ve bağımlı ülkelerde krizin furyası açıkça ortadır. Öyleki emperyalist ülkelerde işsizlik, yoksulluk, açlık, düşük ücretler, kesintiler, getirilen ek vergiler vb. kriz faturaları günbegün artmaktadır. Güvencesiz ve taşeron çalışma tarzı giderek öne çıkarılmaktadır. Toplumun en enerjik, en dinamik kesimini oluşturan gençlik kapitalizmin günümüzdeki mevcut sorunlarıdan en etkilenen kesimi oluştururyor. Ayrıca kadın emekçiler de bu tahribattan aynı düzede etkileniyor. Artık Amerika, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya başta olmak üzere, bu emperyalist ülkelerde geçmişte oluşturulan işçi aristokrasisi katmanı iyice zayıflamıştır. Artık bu emperyalist ülkelerdeki mevcut devletler ülkeleri eskisi gibi yönetemiyorlar. Giderek faşizan yasalar çıkarılıyor, sorunun nedeni göçmen işçiler gösterilerek gerçekler çarpıtılıyor. Her şeye karşın bu ülkenin işçileri, gençleri, kadınları mevcut yönetimlere karşı güvensizliklerini, öfkelerini ve tepkilerini yansıtmaktan geri kalmamışlardır.

Nitekim son yıllarda Fransa, Amerika, İngiltere, İtalya, Almanya, Avusturya gibi dünyanın en zengin ülkeleriyle, İspanya, Yunanistan, Portekiz, Polonya, vb. Avrupa ülkelerinde sık sık olan kitle gösterileri ve başkaldırıların önümüzdeki dönemlerde de olacağını ve giderek daha ivme kazanacağını gösteriyor.

Bu ülkelerle birlikte bağımlı ülke halkları da ayaklanıyorlar. Bağımlı ülke halklarının durumu emperyalist metropollere oranla daha kötü durumdadır. Öyleki kendilerine dayatılan koşullarda yaşamaları söz konusu değildir. Neo liberalizmle köylerden şehirlere göç ettirilen bu ülke halklarının mevcut konjonktürde şehirlerde yaşamaları onlar için hiçte kolay değildir. Sistemin yarattığı tahribatın önemli bölümü emperyalizme bağımlı ülke halklarına mal ediliyor. Sömüren, zulmeden, katleden devletlerin giderek artan baskı ve tahakkümü halkları sokaklara döküyor. Bunun sonucu Şili’de, Bolivya’da, Kolombiya’da, Uruguay’da, Haiti’de, Ekvador’da ezilen, sömürülen ve zulmedilen halk yığınları sokaklara çıkarak devlete karşı başkaldırmışlardır. Yüzlerce kişi devletler tarafından katledilmişlerdir.

Ve yine Ortadoğu’da da Rojava, İran, Irak, Lübnan, Azerbaycan’da ezilen halklar da artan baskı ve tahakkümlere, doruğa çıkarılan sömürüye ve saldırılara karşı ayaklanmışlardır. Öyleki topraklarından petrol çıkarılan bu ülke halkları giderek yoksullaşıyor, düşük üçretlerle çalıştırılıyor, hatta bazı halk katmanlarına maaşları ödenmiyor, köylüler de bu sömürüden nasiplerini alıyorlar. Gözü dönmüş emperyalistlerin ve uşaklarının yağmaları, zulümleri, katliamları ve soykırım saldırıları karşısında bu yöre halkları boyun eğmemiş ve ayaklanmalarla yanıt vermişler.

Daha yakın dönemlerde Mısır’da, Tunus’ta, Türkiye’de, Brezilya’da, Sudan’da, Endonezya’da vb. halkların başkaldırılarını takiben peşi sıra gelen son isyanlar emperyalizmin ve bağımlı kıldığı pazarların temellerinin nasıl bir sarsıntı içinde olduğunun da göstergesidir. Çürümüş emperyalizm can çekişiyor. Bağımlı yarı-sömürgelerin bağırlarındaki çatlaklar giderek daha büyüyor. Ezenler, sömürenler, katledenler tarihlerinde böylesine peşi sıra ve topluca, ardardarda ayaklanmalarla karşılaşmaşlılar... Bunun sonucu dünyayı sömüren, baskı ve tahakküm altında tutan güçler şoke olmuş durumdalar.

Ezen, sömüren, katleden sistemin temelleri sarsılıyor, miadını tamamlıyor. Bu nesnel durum içinde bulunduğumuz bu durumu gösteriyor.

Lakin bu nesnel koşullara karşın eksiklik öznel koşulların boşluğudur. Sorun burdadır. Her ne kadar Hindistan, Filipinler vb. bazı ülkelerde oluşturulan öncü müfrezeler önderlik misyonunu oynayarak devrimin öznel koşullarını oluşturuyorlarsa da; ülkelerin çoğunluğunda bu rolü oynayacak gücün eksikliği ve varolan güçlerin henüz tarihsel görevlerini yeterince oynayamadıkları gerçeği de görmezden gelinemez. Devrimin nesnel koşulları belirleyici olsa da, öznel koşullar oluşturulmadan devrim gerçekleştirilemez. Ancak objektif koşulların gelişmesi de öznel gücün koşullarını olgunlaştırır. Diyalektiğin bu yasası da görmezden gelinmemelidir. Olmayan alanlarda eninde sonunda öncü müfrezeler oluşacak, zayıf olduğu alanlarda daha gelişecek ve görevini yerine getirecektir.

Bundan kimsenin kuşkusu olmasın! Çünkü “Tarih sınıf mücadeleleri tarihidir!”

Mevcut sorunlar çözüme kavuşmadığı gibi giderek daha uç boyutlara tırmanıyor. Bunun sonucu  müzmin bir  süreç içerisinde bulunan Türkiye daha katmerli bir dönemece giriyor. Yapılan devalüasyon sonucu TL'nın değeri dolar ve euro karşısında hızla düşüşe geçiyor. Dolara endeksli TL'nin uluslararası rezerv para olan dolar ve euro karşısında tarihinin en büyük düşüşüdür bu. Devalüasyon  beraberinde enflasyon oranını da son 18 yılın en üst düzeyine yükseltiyor. Daha açık bir ifadeyle mevcut ekonomi-politika çökmüştür. Bu ekonomi politika salt Türkiye'yle sınırlı değildir. Uluslararası alanda yürürlüğe konan ekonomik, mali, sosyal, siyasal bir sürecin kendisidir. Dolayısıyla Türkiyenin mevcut durumu uluslararası kapitalizmden kopuk değildir.

 Bu durum 20. yüzyılın sonlarında uluslararası alanda uygulamaya konan neo liberalizmin iflasıdır. Uluslararası mali sermayenin ve devletlerinin yürürlüğe koyduğu esnek para politikası ve esnek üretim tarzının kesintiye uğramasıdır. Dolayısıyla Türkiye'nin içine girdiği durum bu minvalde ele alınmalıdır. Daha açık bir deyimle uluslararası emperyalist yapının içine bulunduğu konumdan soyut ele alınmamalıdır.

   Bu nedenle bu günkü sonucun daha iyi kavaranılabilmesi için yakın bir geçmişe, 2008 krizine ve sonrasına göz atmakta yarar vardır...

    2008 Krizi Ve Piyasaya Sürülen Sıcak Para

Bilindiği gibi 2007-2008 döneminde dünya çapında bir kriz yaşandı. Amerika'da patlak veren Mortgage Krizi başta Avrupa olmak üzere hızla tüm dünyaya yayılır. Bu kriz 1929-32 Krizi'nden sonra uluslararası alanda yaşanan en büyük krizdir. Dünya çapında en katmerli tahribatların oluştuğu kriz furyasıdır. Nitekim yarattığı olumsuz etkiler belirgin bir şekilde kendisini hala hissettirmektedir.

   Aslında 2008 krizinden evel Amerika ekonomisi ciddi sarsıntı geçirir. Bunun sonucu daha 1999, 2000, 2001 yıllarında Amerika'nın ekonomik ve mali durumu kendi iç yapısında sendeler ve üç kez darbe alır. Sistem iyice tıkanmış, ekonomik ve mali piyasaların işlerliği tahrip olmuştur. Yeniden üretim sürecinde meta sermaye tümden para sermayeye dönüşmekte daha zorlanır duruma gelmiş ve bunun sonucu mali piyasalara kayan sanal sermayenin likidite (hisse senetlerinin para sermayeye dönüşmesi) sorunu yaşaması ve kapitalizmin en geliştiği ülkede doruğa çıkması böylesi bir durum yaratmıştır. Bu durum mümkün mertebe kamuoyundan gizlenir ve emperyalist aşamasına ulaşmış kapitalizmin sınırları içerisinde duruma müdahale edilmek istenir.

   Bunun sonucu 1999 ve 2000'de tökezleyen ABD ekonomisine ve mali piyasasına destek için  FED (Amerika Merkez Bankası) faiz indirimine gider. Ancak Amerikan ekonomisindeki sendelemenin 2001'de de devam etmesi üzerine FED müdahalesini devam ettirir. 2001'in başında yüzde 6 olan faizler, Ocak-Ağustos ayında FED tarafından 7 kez düşürülür ve 3.50'ye çekilir. 2001'in Eylül-Aralık aylarında da dört kez faizler düşürülür ve 1.75'e çekilir. Ancak ABD sarsıntıyı tümüyle atlatamadığı gibi hem içte, hem dışta yeniden müdahale ve düzenlemeye ihtiyaç duyar.

   Tam da bu dönemde 11 Eylül 2001 tarihinde Amerika'nın dört bölgesine saldırı yapılır. El Kaide adıyla üstlenilen bu şaibeli saldırı oluşan Amerika ve dünya konjonktüründe katalizör rol oynar. Ve uluslararası alanda yeni bir dünya konjonktürüne girilir. Bunun sonucu ABD 11 Eylül saldırısını gerekçe göstererek içte yeni düzenlemelere gider ve uluslararası alanda daha saldırgan bir sürece yönelir. Dünyayı tek başına hakim olmak dürtüsüyle tehdit eder. Ve saldırgan bir hatta yönelir. Ve sendeleyen iç yapısının ekonomik, mali, siyasi durumuna müdahaleyi de sürdürür. 11 Eylül  akabinde Afganistan ve Irak işgalleriyle birlikte içte de sendeleyen ekonomik yapısını kısmen kontrol altına alır. Ancak 2002 ve 2003'de birer kez yapılan indirimlerle faiz hadleri yüzde 1'e kadar düşürülür.  Faiz hadleri iyice düşürülmesine rağmen bankalar yine de kredi vermekte zorlanıyorlardı. Likidite öyle boldu ki kredi verecek müşteri arıyorlardı.

    Bunun üzerine bankalar ilk başlarda düşük faizle ve taksitle konut kredilerini satışa çıkarırlar.   Kredi verilenlerin kredi standartları da düşürülür. İlk başlarda kredi veren bankalar ve kredi alanlar memnundur. Kredi alanlar giderek artar. Böylece daha düşük gelire sahip olanlara verilen krediler daha artırılır. Kredi alarak konut satın alanların sayısı giderek artar. 1999-2001'den itibaren hızla düşüşe geçen kredi faizleri, konut satın alanların sayısının hızla artması üzerine 2004 sonlarında 25 baz puan artışıyla 1.25'e yükselir. Ancak faiz artışları bu bazla sınırlı kalmaz ve hızla artışa geçerek 2004'ün Aralık ayında 2.25'e kadar çıkar.

  Konut satışları 2005 yılında da artmaya devam eder. Bunun sonucu kredi alanların sayısı arttıkça 2005 yılında faiz bazları 8 kez artar ve 4.25'e çıkar. Faizdeki bu yükselme 2006'da da devam ederek yüzde 5.25'e kadar çıkar.

  Görüldüğü gibi 1999-2001 sonrasında hızla düşüşe geçen mali piyasalardaki faiz, 2004-2006 yılları arasında tekrar yükselmiştir. Kapitalizmin işleyişi sonucu artan talep faizle birlikte konut fiyatlarını da artırır. Öyleki bazı kredilere duyulan ilgi giderek öne çıkar. Mortgage konut kredileri bunlardan biridir. Öyleki Mortgage konut kredilerinin payı hızla yükselerek toplam konut kredileri içindeki payı yüzde 20'ye kadar çıkar. Artan konut fiyatları ve  artan faiz oranları alınan kredilerde sub-prime(ödeme gücü) riskini giderek artırır. Kredi alanların önemli bir bölümü artan faizler ve artırılan konut fiyatları sonucu ödeme zorluğu çekerler. Artan faizlerle beraber işsizliğin de giderek artması yükselen ve artan faizlerin  ödenmesinde oluşan zorlukları daha artırır.  Bunun sonucu 2007 yılında faizler 3 kez, 2008 yılında 8 kez düşürülür. Ve 0.-0.25 puana kadar iner. Böylece bir dönem şişen emlak balonu Mortgage'de patlar ve tüm dünyaya yayılır. Bu kriz uluslararası kapitalizmin en büyük krizlerinden biridir. Öyleki elde kalan kredileri alamayan bankalar iflasın eşiğine gelmiştir.

   Bunun üzerine ABD, Japonya ve Avrupalı emperyalist devletler kurtarma ve canlandırma paketlerini açıklarlar. Bankaların ve tekellerin ellerinde kalan tahvilleri bastıkları 20 trilyon dolara alarak önlerini açarlar. Bu sanal sermayeyle merkez (emperyalist) ülkelerin bankaları ve tekelleri Türkiye'nin de içinde bulunduğu kenar (yarı sömürge) ülkelere yönelirler. Faiz hadleri 0.-0.25 puana dek düşen emperyalist ülkelerin finans kapitali, böylece 2008 krizinin müzmin faturasını faiz hadlerinin yüksek olduğu bağımlı ülkelere kesmeyi hedeflerler. Faiz hadleri 0.-0.25 puana düşen ABD, Avrupa ve Japonya gibi ülkelerdeki sıcak sermayenin Türkiye'ye geldiği 2008'de Türkiye'deki faiz oranı yüzde 16'ının üstündeydi. İMF ve Dünya Bankası'nın rantçı sermayesi yerini daha kısa vadeli sürelerle giren-çıkan rantiye sermayesine -burjuvazinin deyimiyle- sıcak paraya bırakmıştı...

   Türkiye'ye Giren Sıcak Para..

Uluslararası kapitalizmin girdiği kriz ve yarattığı erozyon sistemi tahrip etmiştir. Ayrıca bankaların ve tekellerin ellerinde kalan sermaye sıcak ve rant sermayedir. Bundan dolayı burjuvazinin bankalarındaki sermayesinin bağımlı ülkelere ihracını daha hızlandırır. Geçen yüzyılın başlarından beri var olan sermaye ihracı mevcut süreçte daha üst boyutlara tırmanmıştır. Uluslararası finans kapitalin girdiği aşırı-üretim ve mali kriz sarmalı ve yarattığı tahribatlar kronik boyutlara ulaştıkça, sömürü, talan, rant mekanizması daha keskin bir hatta sokulur. Bunun sonucudur ki, sıcak para kisvesiyle neo-liberalizm döneminde sermaye ihracının giriş-çıkışı daha hızlandırılır ve daha artırılır. Türkiye'ye de yüksek faiz,                          düşük kur uygulamasıyla dolar, euro gibi emperyalistlerin rezerv paraları geçmişe kıyasla daha serbestçe ve daha hızlı girip-çıkarak, Türk lirasını iyice kendilerine tabi kılarlar. Faizin yüksek olması dolar ve euro gibi sıcak paraya cazip gelir. Türkiye'ye girdiğinde dolar TL'ye çevrilir göreli olarak kur düşük gösterilir, ancak çıktığında tekrar dolara ve euroya çevrilen  TL rezerv para karşısında değer kaybeder. Giderek cari açığı büyüten ve istihdam yaratmayan büyümeyi beraberinde getirir. Bu ekonomi-politika sonucu lira dolara karşı iyice endeksli hal almıştır.

   İMF ve DB üzerinden orta ve uzun vadeli sürelerle giren sermaye, yerini sıcak para tanımıyla kısa vadeli sürelerle giren-çıkan sermayeye bırakır. Bunun sonucu giren sermaye liraya çevriliyor ve Türkiye dahilinde -gelir getiren- bir araca (bir kompradora, bir bankaya, borsaya vb.) yatırılıyor; kısa bir süre sonra - ortalama 1 yıla kadar- elindeki aracı satıyor... Elde ettiği parayı tekrar dolar veya Euroya çevirip çıkyor... Nasıl ki, Dolar ülkeye girdiği oranda çevrildiği lira yükseliyosa, çıktığı oranda da liranın değeri düşüyor. Bu neo liberalizm döneminde sıcak para uygulamasıyla daha üst düzeylere tırmanmıştır.  

   Türkiye'ye giren sıcak para başlıca 3 piyasada kullanılır:

   1)Komprador kapitalizmde kullanılan para:

Dünya krizinin emarelerinin oluşması sonucu DB ve İMF programları 2007'de sona erdirilir.  Yerini sıcak para alır. Sıcak para nakit olarak dolaşıma giren sermayenin, kısa sürede -ortalama bir senede- dolaşımdan çıkması durumudur. Bunun sonucu 2007'den itibaren dışa bağımlı komprador kapitalizmin üretiminde kullanılır. Dolayısıyla komprador burjuvazinin borçlanışı sıcak para üzerinden olur. Kompradorlar verdikleri tahvil ve bono senetleri üzerinden rantiyelerden aldıkları sıcak parayı yatırımda kullanırlar. Karşılığında sıcak para sömürüden rant alır. Bunun sonucu ağır sanayisi olmayan komprador kapitalizm üzerinden dışarıdan ithal edilen mamül malların içte montajı yapılarak dolaşıma sokulur ve ihraç edilir. Kullanılan hammaddeler ve doğal kaynaklar da genelde dışarıdan ihraç edilir. Her yeniden üretim sürecindeki bu işlerlik, beraberinde dış açığı getirir. Çünkü komprador kapitalizmin ithalat gideri, ihracat gelirinden fazladır. Bu da kaçınılmaz olarak cari açık yaratır. Sonraki yeniden üretimde cari açık alınan borçla giderilmeye çalışılır. Ama borç miktarı giderek artar. Çünkü alınan borç mamül metaların hem ithalatında, hem de montajında kullanılır ve sonrasında alınana borç ve faizi ödenir. Komprador kapitalizmin devranı hep böyle döner. Külfeti de üretim sürecindeki işçi sınıfına çıkarılır.  Son dönemlerin bu borçlanması 2008'den sonra sıcak para uygulamasıyla yürürlüğe  konmuştur. Ve bu sürede Türkiye'nin borçları azalmadığı gibi hızla yükselerek 467 milyar dolara ulaşır. Bu borç tarihi olarak oluşan  en yüksek borç miktarıdır.

  2)İnşaat sektöründe kullanılan sermaye:

  İnşaat sektöründeki sermayenin önemli bölümü de sıcak paraya bağımlı sermayedir. İMF programının 2007'de sona ermesinden sonra inşaat sektöründe de sıcak para öne çıkmıştır.  2008'den itibaren devletin desteğini daha fazla almıştır. Kentsel Dönüşüm Projesi yaftasıyla yerli yersiz alanlarda inşaat ve yol yapımı iyice yaygınlaşmıştır. Ülkenin çeşitli yerleşim yerlerindeki  halk katmanlarıyla problemleri olmuştur. Bu sektörün palazlanan kesimi AKP hükümetinden aldıkları destekle halkın arazilerini işgal etmek, evlerini yıkmak, köylülerin ürün ürettikleri ve hayvanlarını otlattıkları arazilerini gasp etmek girişiminde bulunmuştur. Bu sektörde sömürü, baskı ve katliam doruğa çıkmıştır. Ücretlerin en düşük olduğu sektördür. Çalıştırılan işçilerin ezici çoğunluğu taşeron olarak en ilkel, en korumasız ve en riskli şartlarda çalıştırılmıştır. Bu sektörde istihdam edilenlerin ezici çoğunluğu sigortasız, güvencesiz, taşeron işçilerdir. Öyleki işçilerin en çok öldürüldüğü katil sektör inşaat sektörü olmuştur. Son on yılda üretimde katledilen işçi sayısı 11-12 bini bulmuştur. İşçilerin böylesi

koşullarda çalıştırıldığı hep gizli tutulmuştur. Nitekim 3. Havalimanında çalıştırılan işçilerin eylemleri çalışma koşullarının ne kadar acımasız olduğunu açığa çıkarmıştır. Baskı ve sömürü mekanizmasının ne kadar ilkel boyutlara tırmandırıldığını göstermiştir. Nitekim 3. Havalinı'nda çalıştırılan işçilerin yüzlercesi bizzat katledilmiştir. İnşaat sektörünün GSYİH içindeki payı geçen yıl yüzde dokuza çıkarken, bu sektörün diğer branşlarıyla elde ettiği pay yüzde 30'u geçmiştir. İnşaat sektörü finans sektörüyle iç içe geçmiştir. Tahvil  ve bono senetleri üzerinden bankalardan epeyi kredi çekmiş ve gelirlerini paylaşmışlardır. İnşaat sektörü geçmişe kıyasla daha merkezileşmiş ve dışa daha bağımlıdır. Bunun sonucu sıcak paranın rant aldığı sektörlerden biridir. Gayri menkul statüsündeki inşaat sektörü artı-değer üretmez. Üretim sürecinde gaspedilen artı-değerden pay alır. Ancak bu yılın ikinci yarısında girilen ve giderek derinleşen krizin en çok etkilediği sektörlerin de başında gelmektedir. Nitekim krizle birlikte iflas eden şirketler içerisinde  başı çekmektedir. Diğer sektörler gibi inşaat sektörü de krizin faturasını emekçilere ve topluma çıkartmıştır.

  3)borsa, faiz, bono, tahvil gibi spekülatif piyasalara giren para:

  Sıcak paranın cirit attığı piyasalardan biri de borsa, faiz, bono ve tahvil gibi rantiye piyasalardır. Sıcak para üretim süreci dışındaki bu piyasalardan ciddi rantlar elde etmiştir. Sıcak para rantiye sınıfın geliridir. Dolayısıyla sıcak para aynı zamanda spekülatif sermayedir. Dışarıdan gelen rantiye sınıfı içteki rantiyelerle beraber spekülatif piyasalarda at oynatmışlardır. Onlara her türlü imkan ve olanaklar tanınmıştır. Sıcak para borsalardan, faiz piyasalarından, bono ve tahvil piyasalarından rant elde etmek için bu piyasalara istedikleri an girer ve istedikleri an çıkarlar. Sıcak para spekülatif piyasalara kısa vadeli sürelerle girer.  Dolar, Euro olarak Türkiye'nin borsalarına, bono ve tahvil piyasalarına girdiğinde yerli paraya çevrilir. Ve yüksek faizlerle bankalar ve kamu sektörleri üzerinden rant piyasalarına yatırılır. Çıktığında ise tekrar dolar olarak çıkar. O ülkenin gelirinin önemli bölümünü alır götürür. Vergiden muaf tutulur. Ulusal gelirden -daha açık deyimle sömürüden- pay alır. Dolayısıyla sıcak para aldığı rantla girdiği ülkede yaratılan değerin önemli bölümünü talan eder. Girdiği ülkenin ihracat ve diğer gelirleri ile ithalat ve diğer giderleri arasındaki cari açığı büyütür. Tüm bunlar ülkemiz için de geçerlidir. Sıcak para Türkiye'ye de bu minvalde girmiştir. Düşük kurla ama yüksek faizle Türkiye'nin spekülatif piyasalarına girmiştir. Bankalar, komprador kapitalizm, borsalar, ticari, inşaat sektörü vb. piyasalar  üzerinden girmiştir. Tüm bu sektörler de sıcak paranın sömürüsünden paylarını almışlardır. Halk katmanları giderek yoksullaşmış, onlara daha bağımlı kılınmış ve düzenin tüm külfeti emekçi sınıflara yüklenmiştir.

    Kronik Ve yapısal Krizin Külfeti

 2008 Krizi sonrası FED tarafından alınan karar üzerine sıcak para kisvesi altında bağımlı ülkelere giden spekülatif sermayenin günümüzde tekrar geri çekilmesi kararı alınır. ABD bunun için  ülkesinde faiz oranlarını artırmaya başlamıştır. ABD Merkez Bankası (FED) 2016'da aldığı kararı 2017'de uygulamaya koymuştur. Bunun sonucu yüzde 0.00-0.25 bandında olan faiz oranı, 25 baz puan artırımıyla 0.25-0.50'ye çekilir. Daha sonra yükseltilen faiz oranları 2018'in Eylül ayına kadar 2.00-2.25 bandına yükseltilir. Bu yıl sonuna doğru bir kez daha faiz artırımına gidilmesi bekleniyor. Ayrıca 2019 yılında da faiz bandında yükselişin devamı hedefleniyor. Böylece 2008 Krizi sonrası Amerika'da düşen faiz hadlerinin FED tarafından alınan kararla yükseltilmesi hedefleniyor. Ancak bunun düşünüldüğü gibi yerine getirirlip-getirlemeyeceği endişeleri de var. Bu endişelere rağmen şimdilik yürürlüğe konan işlem faizlerin yükseltilerek dış ülkelere sürülen sanal doların geri çekilmesidir. Peki neden faizler yükseltilerek geri ülkelere gönderilen sıcak para geri çekilmek isteniyor?..

2008'de patlak veren mali kriz ve aşırı üretim kriziyle birlikte tekeller ve bankalar iflasın eşiğine gelmiştir. Hatta batan ve iflas eden bankalar ve tekeller olmuştur. Bunun üzerine ABD devleti finans kapitali kurtarmak için karşılıksız para basar. Ve bu sanal parayla iflasın eşiğine gelen bankaların ve tekellerin ellerinde kalan ve hiçbir değeri olmayan hisse senetleri ve tahvilleri alır. Bunun için 4 trilyon dolar basılır (Quantitative Easing-QE) ve finans kapitalin hizmetine sunulur. Bu sermayenin önemli bölümü faiz hadlerinin yüksek olduğu bağımlı ülkelerin piyasalarına akın eder. Örneğin Amerika'da 2008 krizi patlak verdiğinde faiz 0.25 iken, Türkiye'de 16.75'dir. Sıcak para bunun sonucu Amerika ve Avrupa'dan Türkiye ve bağımlı ülkelere yönelir.

   Ancak ABD tarafından basılan ve piyasaya sürülen 4 trilyon dolar sıcak para Amerikan'ın 200 yıllık tarihinde basılan toplam 870 milyar doları bulan sıcak paranın 4 katından fazladır. Böylesine kısa bir sürede bu denli yüksek miktarda basılan ve banka ve tekellerin hizmetinde piyasaya sürülen bu sıcak para, üretim ve dolaşım sürecinde yer almayan, değer içermeyen ve temsil etmeyen sanal paradır. Üretilmeden piyasaya sürülen iradi paradır. Doların günümüzde bu denli iradi ve sıcak para olarak piyasaya sürülmesi altın rezervinden iyice kopması demektir. Öyleki 1971'den itibaren altın rezervini reddederek doları rezerv para ilan eden ABD parasının değeri altın karşısında düşüş yaşamıştır. Öyleki o dönem 1 ons (31,1 gram) altın fiyatı 35 dolar iken; günümüzde 1 ons altın 1200 doları geçmiştir. Belli dönemler dolar altın karşısında yükseliş göstermişse de, tarihsel olarak yükselişte olan altın olmuştur. Bunun sonucu 2. Paylaşım Savaşı'ndan en karlı devlet olarak çıkan ve diğer ülkelerin altınlarını kendi bünyesinde toplayan ABD'ye olan güven günümüzde giderek sarsılmış ve  diğer ülkelerin Merkez bankaları dolar karşılığında Amerika'daki altınlarını çekmeye ve ABD'nin altın rezervinin eskiye kıyasla azalmasına neden olmuştur. Doların altın karşısında bu denli devalüasyona uğraması yetmezmiş gibi, günümüzde basılan sıcak paranın trilyonlara ulaşması, doları daha sarsıntılı bir duruma sokmuştur. Böylece paranın değer üretiminden yoksun menkul ve gayri menkul piyasalarda yoğunlaşması sistemin sorunlarının kronik boyutlara ulaşmasının göstergesidir. Bunun sonucu üretici güçler ile kapitalizmin mülkiyet biçimi arasındaki çelişki artık istikrarlı dönemeçlere kapalı bir sürece girer.

   Amerika dışında Avrupa devletleri, Japonya, Kanada, Rusya gibi devletler de değerden yoksun karşılıksız para basmışlardır. Çin onlara kıyasla karşılıksız para basmaya fazla ihtiyaç duymamıştır.  Tüm emperyalistlerin bastığı ve rant piyasalarına sürdükleri toplam para miktarı 20 trilyon doları bulmuştur. Ve bu miktar tüm dünya çapında piyasadaki toplam para miktarını oluşturan 80 trilyon cıvarındaki doların dörtte birini oluşturur. Uluslararası kapitalizmin bu mevcut durumu doların değerini azaltıyor ve devalüasyon ve enflasyon olasılığını güçlendiriyor. Ayrıca fabrikaların ve işyerlerinin kapanması, işsizliğin artması, evsiz-barksız kesimlerin oluşması gibi sorunları beraberinde getiriyor. Para basımı ve devalüasyonla Amerika'da geçen yılın borç miktarı hızla artmış ve ulusal gelirden (GSYİH) fazla olmuştur. Tüm bu gelişmeler sonucu doların rezerv konumu bile tartışılmaya başlanmıştır. Çin “Yeni Dünya Merkez Bankası” veya “yeni para birimi” teklifi getirirken, Rusya'nın da desteğiyle doların tek başına rezerv para olmasına itiraz etmektedir. Ayrıca ekonomisi ve ticareti gelişen Çin parası da uluslararası piyasalara sürülerek rezerv para işlevi görmeye başlar. Tüm bu gelişmeler ABD'yi yeni adımlar atmaya zorlar. Amerika devleti ve FED artık yeni bono ve tahvil alımını durdurup, faizleri artırma kararı alır. Kendi içindeki spekülatif piyasalara ve geri kalmış ülkelere sürülen sanal sıcak paranın -en azından- bir miktarının faiz artırımı ile piyasadan çekilmesi hedeflenmektedir. 2008 Kriziy'le doruğa çıkan para basma (QE) kararı, günümüzde geri çekilen parayı

QT(Quantative Tightening) kararı ile parayı sınırlama, yani yok etme ve yakma kararını da beraberinde getirir. Bunun sonucu 2017 ve 2018'in Ekim ayına kadar geri çekilen 300 milyar dolar yakılmıştır. Plana göre 2019'da 1 trilyon dolar daha yakılacaktır. Böylece piyasaya sürülen sanal sıcak paranın  miktarı ve hacminin daraltılması hedefleniyor.  Dünya pazarlarına yerli-yersiz sürülen paranın hacmi genişledikçe artık yapısal ve kronik sorunları da beraberinde getirmektedir. Bir zamanlar durmadan para olarak basılan kağıt parçaları gerçekte para olmaktan çıkmıştır. Sistemde tahribatlar yaratır duruma gelmiştir. Onun için finans kapitalin devleti “çare” olarak parayı yakma, yoketme kararı alır. ABD'nin aldığı ve uygulamaya koyduğu bu karar henüz diğer emperyalist devletler tarafından alınmamıştır. Ama artık iyica laçkalaşan sistemin diğer devletleri de aynı minvaldedirler. Mevcut konumları sonucu Fransa. İngiltere, İtalya, Almanya, Japonya gibi devletler de üretimden kopuk değer içermeyen para basımına gitmişlerdir. Altın rezervinden ve emeğin yarattığı değerden kopuk rant sermayeyi yakma kararını bu devletlerin de alması kimseyi şaşırtmamalıdır.  

   Bu duruma karşın sanal paranın çekilmesinin yaratacağı sorunlar da tartışma konusu olmaktadır. Ulusal giderleri ulusal gelirlerinden fazla olmuştur ve değerden yoksun da olsa sanal sıcak paraya da ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle piyasadan çekilmesine, yokedilmesine karşı çıkanlar da vardır. Lakin karşılıksız basılan sanal para piyasaya sürüldükçe ödeme gücü (sub-prime) düşmektedir. Bir taraftan sanal para basımıyla şişen balonun patlama riski, diğer taraftan sanal paraya duyulan ihtiyaç... Aslında uluslararası bankaların, tekellerin, rantiyelerin bu mevcut durumu “iki ucu boklu değnek” misali, her attıkları adım yeni sorunlara gebedir. İhtiyaç duyulan ve uygulamaya konulan karar beraberinde başka sorunları getirmektedir. Mevcut sistem böylesi bir helezonik sorunlar kulvarı içerisine girmiştir.

  Uluslararası kapitalizmin ilan ettiği neo liberalizm süreci, oluşan sorunların üstesinden gelemediği gibi giderek daha müzmin bir hatta sokar. Küreselleşme yaftasıyla ve sınıflarüstü tahlillerle mevcut durumu gizlenen pörsümüş ve can çekişen uluslararası kapitalizmin aslı günbegün daha açığa çıkmıştır.

    Mevcut emperyalist sistemin bu durumu bağımlı kıldığı yarı-sömürgeler üzerinde de ciddi sorunlar yaratmıştır. Zaten Türkiye ve benzeri bağımlı ve pazar durumundaki ülkelerin ekonomik, siyasi, sosyal durumları emperyalizmden soyutlanamaz. Bağımlı ülkeler ekonomik ve mali olarak ilhak edilmiş ve siyasi olarak bağımlı kılınmışlardır. Mevcut konjonktürde bu gerçeklik bir takım sol hareketler tarafından yeterince görülmüyor, ya da gözardı ediliyor. Bunun sonucu emperyalizmden medet umuluyor. Elbetteki tüm olumsuzluklarda bağımlı ülkelerin uşakları olan komprador burjuvazi ve hükümetlerinin de bunda payı vardır. Emekçilere ve Kürtlere yapılan saldırı, katliam ve katbekat artan sömürü Türk hakim sınıfları ve onların baskı aygıtlarınca yerine getiriliyor. Ama bu gerçeklik emperyalist sistemden kopuk ele alınamaz. ABD, Almanya, Fransa, Rusya, Çin gibi emperyalist devletlerin sömürüsünden pay alıyorlar. Ama son tahlilde bizim gibi ülkelerdeki sömürü, baskı, katliam, soykırımların perde arkasında emperyalistlerin varlığı gözardı edilemez.

   Nitekim ABD'nin aldığı faizleri artırma ve sıcak parayı kademeli olarak kendi ülkelerine çekme kararı, daha önce ABD önderliğinde alınan neo liberalizm, esnek-para ve esnek-üretim, yüksek faiz,  düşük kur politikalarının iflasının sonucudur. Aldıkları kararlar bağımlı ülkelerin burjuvazileri ve yönetimleri üzerinden uygulamaya konmuştur. Bunun sonucu günümüzde sistemin yarattığı kronik krizin giderek ağırlaşan külfeti çeşitli milliyetlerden Türkiye emekçilerine çıkarılır. 

           Türkiye Tarihinin En Büyük Krizi

2007-2008 Krizi'nin tüm dünya çapında yarattığı tahribat kendisini Türkiye'de de hissettirir. Gelen sıcak paranın muhtevası ve oynadığı rol gerçeklerden gizlenir. Gerçekte ise gelen para emperyalistler tarafından karşılıksız  basılan ve rant piyasasında cirit atan sanal sıcak paradır. Amaç geri ülkelerin spekülatif piyasalarına girerek ülkeyi yağmalmaktır. Bunun sonucu sömürü, talan, rant katbekat artırılır ve ülke daha bağımlı hale getirilir. Nitekim yukarıda anlattığımız gelişmeler ve nedenler sonucu ülkemizin girdiği dönemeç ile  mevcut durum daha net açığa çıkar.  Ancak sıcak para istediği an girdiği gibi istediği an da çıkan paradır. Kapitalizmin spekülatif işleyişi sonucu dolar vb. paraların -girdiği ülkedeki- çıktısı girdisinden fazla olunca, kur yükselir, yerli para düşüşe geçer. Nitekim ABD tarafından alınan Amarika'da faizlerin artırılması kararı Türkiye'den çıkan doları günbe gün artırır.  Bir dönemler Amerika'da faizlerin düşmesiyle Türkiye vb. ülkelere akan sıcak para, ne zaman ki Amerika'da faizler yükseltildi hızla Türkiye'yi terketmeye başladı... Bunun sonucu lira da hızla değer kaybetmeye başladı...

   Bundan dolayı doların 2017 ve 2018'den itibaren Türkiye'de yükselişe geçmesi kendisini daha hissedilir düzeylerde gösterir. 2017'nin Eylül ayında 3.40'lardan yükselişe geçen dolar kuru yıl sonunu dalgalı iniş çıkışlarla 3.81'de kapatır. 2018'in Ocak ayına 3.77 TL olarak giren dolar Nisan ayından itibaren  yerini hızlı yükselişe bırakır. Bu yükseliş kendisini hissettirir şekilde hızla devam eder ve 14/08/2018 tarihinde 6,87'ye tırmanarak en yüksek kura ulaşır. Euro da 2018'in 14 Ağustos'unda 7.84'e çıkar. 

  Tüm bunlar dolar ve euro bandında ani ve hızlı yükselişlerdir. Her ne kadar günümüzde Dolar 5 TL üstünde, euro 6 TL cıvarında dalgalı kur uygulamasına girmişse de, bu Merkez Bankası tarafından  politika faiz oranının yükseltilmesi sonucu olmuştur. 2018'in Haziran ayında 16,25'ten yüzde 17,75'e yükseltilen politika faizi, yüzde 6,25 puan artırımı ile Eylül ayında yüzde 24'e çıkarılır. Sıcak parayı kısmen tutabilmek için faiz oranı bu denli yükseğe çekilmiştir. Bunun bedeli de giderek yoksullaşan emekçi halka çıkarılacaktır. Nitekim yapılan zamlar ve kesintiler 2019 tarihinde daha tırmandırılarak halka mal edilecektir. Buna karşın 2018'in başlarında 4 TL'nin altında olan dolar eski kura çekilememiştir. Faiz daha yükseltilmiş, kurun yükselişi önlenememiştir.  Yüksek faiz, düşük kur uygulaması tabiri caizse yerini “daha yüksek faiz, daha yüksek kur,” uygulamasına bırakmıştır. 

    Emperyalistler ve Türk hakim sınıflarının icraatçısı AKP Hükümetinin bu uygulamaları artık daha belirgin bir şekilde kendisini gösterir.

    Öyleki TL hızla ve hissedilir bir şekilde dolar karşısında devalüasyona uğrar. Amerika'da 2016'dan sonra 0.-0,25 arasındaki politika faizleri, FED (Amerika Merkez bankası) tarafıdan 2017-2018 tarihlerinde 2.00-2.25  bandına kadar yükseltilir. FED'in kararına göre bu artış önümüzdeki dönem de sürdürülecektir. Amerika'da faizlerin yükselmesi sonucu Türkiye vb. ülkelerde sıcak para  hızla terk etmeye başlar. Bunun sonucu Dolar, Euro gibi döviz kurları yükselirken TL'nin düşüşünü beraberinde getirir. Ve Türkiye'den  çıkan döviz miktarı artışa geçer.  Devalüasyon TL'nin dolar ve diğer dövizler karşısında düşüşe geçmesi sonucudur. Dolayısıyla Türkiye gibi dolara, euroya vb. dövizlere endeksli bağımlı bir ülke parasındaki devalüasyon beraberinde, üretilen ve piyasaya sürülen metaların fiyatlarında artışı da beraberinde getirir. Bu da ülkedeki enflasyonu yükseltir.  Devalüsayon ve enflasyon arasındaki bu ilişki kapitalizmin ekonomi-politik ilişkisinin sonucudur. Nitekim ülkemizde üretilen ve dolaşım sürecine sokulan meta fiyatlarının ve tüm sosyal harcamaların TL olarak yükselişe geçmesi, devalüasyon ve enflasyonun içiçe geçmesinin ve nasıl sarmal bir hal aldığının göstergesidir. Tüm bunlar ABD'nin FED faizlerinde artış kararı alması   sonucudur. Bu karar gelen sıcak paranın önemli kısmının Türkiye'yi terketmesini beraberinde getirir.

   Çeşitli milliyetlerden emekçi halkımıza kesilecek diğer bir fatura TC devleti ve komprador burjuvazinin borcudur. Devletin borcu 2018'in Haziran ayına kadar 466,7 milyar doları bulmuştur. TC tarihi borç tarihidir. Emperyalizme bağımlılık beraberinde borçlanmayı getirmiştir. Yapılan sermaye ihracı ülkeyi borç kulvarı altına almıştır. Ancak şu anki borc TC'nin en yüksek miktarını oluşturuyor. AKP işbaşına geldiği 2002 tarihinde devletin borcu 129,6 milyar dolardır. Ancak bu borç hayli artarak günümüzde 466 milyar doları aşmıştır. TC'nin en yüksek borcunu oluşturan bu meblağ İMF ve DB'na olan orta ve uzun vadeli borç da değildir.  Bu borç daha kısa vadelerle alınmıştır. Sıcak paranın cirit attığı koşullarda kısa vadeli tahvil ve bonolar üzerinden alınan borçtur. Dolayısıyla bu borcun faturası ve külfeti çok daha ağırdır. Ve bu ağırlık halk katmanlarının sırtına yüklenmektedir.

   Bir yıl içerisinde ödenecek borç miktarı 180 milyar doların üstündedir. Ayrıca borca ilaveten 51 milyar dolar da cari açık finansmanı var. Görüldüğü gibi bir yılda ödenmesi gereken 231 milyar dolar, toplam borcun yarısına yakın bir meblağ oluşturuyor. Devlet bu miktarı ödemede hayli zorlanacaktır. Borç tutarı epeyi yüksek olduğu gibi ödeme koşulları ve içinde bulunulan mevcut süreç ödemede ayrıca sorun oluşturuyor. ABD'de artan faizler sonucu ivme kazanan doların çıkışı; borcun hayli yüksek meblağ oluşturması, ödeme zorluğu, girilen devalüasyon, enflasyon, derinleşen kriz, AKP'ye güvenin iyice sarsılması vb. faktörlerle daha hız kazanmıştır. Mevcut bu ekonomik-politik atmosfer Türkiye'deki döviz çıkışını, kriz sürecini ve oluşan katmerli sorunları daha uç boyutlara tırmandırır. 

   Bu ekonomik ve sosyal sorunlarla beraber mevcut politik konjonktür de krizin derinleşmesinde rol oynar. ABD-TC ilişkileri geçmişe kıyasla çetrefilli bir sürece girmiştir. Özellikle Ortadoğu ve Kürt politikasında AKP ile ABD arasında ciddi sorunlar oluşmuştur. ABD-Rusya Ortadoğu kapışmasında geçen yüzyılın ikinci yarısından beri müttefiki olduğu ABD'den çok, Rusya saflarında  yer almıştır. Suriye, Rojava, Kürt sorunu gibi alanlarda daha çok Rusya'nın güdümünde hareket eder.  Bu da ABD ile TC arasında çelişkiler yaratır. Bu durum belli ölçülerde ABD-TC arasındaki ekonomik  ilişkilere de yansır. Nitekim bu durum en çok borcu olduğu ABD'yle olan ilişkisinde kendini gösterir. Sıcak parayı hızla çeken ve ekonomik ve mali sorunlar yaratan ABD'dir. Devalüasyonda ve enflasyonda başat rolü oynayan güçtür ABD. Hatta ABD bu sorunları aralarındaki çelişkilerde yaptırım unsuru olarak da kullanır.

  Ekonomideki tüm bu gelişmeler ve yarattığı olumsuz etkiler ortadadır. Bunun nedenleri çarpıtılmak istense de gerçek durum aşikardır. Nitekim devalüasyon ve enflasyon kendisini hemen göstermiştir. TÜİK(Türkiye İstatisk Kurumu) rakamlarına göre Ağustos ayında TÜFE(Tüketici Fiyat Endeksi) yüzde 17,90'a çıkan enflasyon sonraki aylarda daha artmış, Eylül ayında yüzde 24,52'ye, Ekim ayında % 25,24'e çıkmıştır. Yİ-ÜFE (Yurt İçi-Üretici Fiyat Endeksi) ise Ekim ayında % 45,01'e kadar çıkar. Kasım ayındaki enflasyonun resmi rakamları TÜFE'de %21,62'ye, Yİ-ÜFE'de %38,54'e düşmüştür. Bu rakamlar hükümetin resmi rakamlarıdır. Rakamlarda manipülasyona gidilmiş ve çarpıtılarak lanse edilmiştir. İnandırıcı olmayan hükümet tarafından çarpıtılan popülist rakamlardır. Oysa halkın alışverişte yaptığı ödemeler gösterilen resmi rakamların hayli üstündedir. Kaldı ki resmi rakamlar ve enflasyon oranları bile AKP döneminin en yüksek oranlarıdır. Burjuvazinin klasik tavrını AKP'de göstererek durumu ehven-i şer gösteriyor. Ama gerçek durum ortadadır. Dolayısıyla mevcut durum 2019'da daha sancılı bir sürece girileceğinin göstergesidir.

   Nitekim TÜİK tarafından 2018'in 3. çeyreğinde büyüme oranı yüzde 1,6 olarak açıklanır. Aynı yılın birinci çeyreğinde büyüme yüzde 7,4, ikinci çeyreğinde yüzde 5.2 olarak belirlenmişti. Resmi rakamlara göre 3. çeyrekte büyüme bir hayli düşmüştür. Bunun sonucu sermaye yatırımları yüzde 3,8 oranında daralmıştır. Yine resmi rakamlara göre ekonomideki bu gerileme ve daralma 3. çeyrekte GSYH'da yüzde 1.1 düşüş gösteriyor. Ayrıca Erdoğan'ın ısrarla vatandaşlara hitaben yaptığı çağrıda eledki dövizin hızla Türk lirasına çevrilmesi çağrısı pek tutmamıştır. Nitekim bunun sonucu mümkün mertebe dövizi elde tutmak için devlet tarafından döviz endeksli tahvil çıkarılmış ve piyasaya sürülmüştür. Tüm bunlar ülkenin mevcut durumunun nasıl bir hatta sokulduğunu gösteriyor.

   Görüldüğü gibi mevcut durum 2019 Türkiye'sinde çelişkilerin daha derinleşeceği, yoksulluğun daha üst düzeylere tırmanacağı, katmerli baskıların daha artacağı bir sürece girileceğini gösteriyor. 

   Nitekim doları, euroyu kısmen tutabilmek için dövize ödenen politik faiz oranı yüzde 24'e çıkarılmıştır. Bu AKP'nin ve burjuvazinin ne kadar dolara bağımlı olduklarının göstergesidir. Böylece yerel seçimler arifesinde kendi politik çıkarlarını da düşünerek yükseltilen faiz oranı ile döviz fiyatlarını çekebildikleri ölçüde aşağıya çekmeyi planlıyorlar. Bunun da faturası yapılan ve daha da yapılacak zamlarla, artırılan vergiler ve gidilen ve daha da gidilecek kesintilerle emekçi halk kesimlerine mal ediliyor. Tüm bu yükler ileriki dönemlerde daha ağırlaştırılacaktır. Halkın alım gücü iyice düşürülecektir. Nitekim bunların etkisi halk yığınlarında kendisini hissettirmeye başlamıştır. Bunun sonucu yoksullaşma halk nezdinde hızla üst boyutlara tırmanmış ve yoksullaşan kesimlerin sayısı katbekat artmaya başlamıştır.

  Fabrikalar ve işyerlerinin önemli bölümü kapanıyor. 30 binden fazla işyeri kapanmıştır. Bunlar içinde 3 binden fazla işyeri konkordato ilan etmiştir. Ve birçok işyeri borcunu ödeyemez durumdadır. Tüm bunların sonucu işsizlik de hızla artmıştır. Zaten Türkiye'nin müzmin bir sorunu olan işsizliğin mevcut süreçte katbekat daha artması kaçınılmazdır.

    Kaldı ki, çalışan işçilerin bile hiçbir güvencesi yoktur. En ilkel şartlarda çalıştırılıyorlar. Maden ocaklarında, inşaatlarda, metal işkollarında, taşımacılık vb. iş kollarında çalıştırılan işçilerin iş ve can güvenliği sağlanmamıştır. Bunun sonucu  AKP'nin işbaşında olduğu 15 yılda ölen işçi sayısı 20 bini geçmiştir. Ayrıca çalıştığı işkollarında iş hastalıkları sonucu ölen işçi sayısı çok daha fazladır. Uluslararası Çalışma Örgütü ISO(İnternational Labour Organization) raporuna göre sadece 2017 yılında işle ilgili hastalıklar sonucu ölen işçi sayısı 12 bin cıvarındadır. ISO raporuna göre “Meslek hastalıkları buz dağının görünmeyen yüzüdür.” Ayrıca ölen işçilerin yüzde 98'i sendikasız işçilerdir.   Bu ölümlerden toplum bihaber tutulmuştur. Kısacası Türkiye koşullarında onbinlerce işçi çalışmaya zorlandıkları ilkel koşullarda katledilmişlerdir. Yine on binlerce işçi sakat ve hastalığa maruz bırakılmıştır.

   Ayrıca çok ucuza çalıştırılmışlardır. Giderek taşeron firmalar tarafından çalıştırılarak çifte sömürüye tabi kılınmışlardır. Sömürü mekanizması, baskı ve yaptırımlar tırmandırılmıştır. Son yıllarda OHAL ve KHK uygulamaları ile katmerli sömürü ve baskı doruğa çıkarılmıştır. İşten çıkarmalar hızlandırılmış, işsizlik körüklenmiştir.  

  Tüm bunlar emperyalistlerin ve komprador kapitalistlerin neo liberalizm kisvesiyle devreye soktukları sürecin sonuçlarıdır. Esnek para politikası ve esnek üretim tarzı adı altında, sömürünün artırıldığı, zenginlik ve yoksulluk arasındaki makasın iyice açıldığı bir dönemin sonuçlarıdır. Ve    oluşan aşırı üretim ve mali krizin her geçen gün daha derinleşerek sistemin temellerinin iyice sarsıldığı bir dönemdir. Türkiye tarihinin yaşadığı en büyük krizdir. Ve sıcak paranın cirit attığı ve rantın doruğa çıktığı bir sürecin sonucudur bu kriz...  Yüksek faiz, düşük kur ekonomi-politikasının sonucu oluşan krizdir...

     Kriz İle Sınıf Çelişkilerinin Daha Derinleşmesi...

Aslında bizim gibi emperyalizme bağımlı ülkelerde ekonomik ve siyasi istikrar hiç oluşmamıştır. Kriz atmosferi bizim gibi zayıf halkalarda dönemine göre inişler-çıkışlar göstererek devamlı yaşanmıştır. Ekonomik, sosyal ve siyasal yapıda belli dönemler emperyalist ülkelerde oluşan istikrar dönemi, bizim gibi ülkelerde yaşanmamıştır. Ve krizin daha derinleştiği günümüzde yarattığı tahribat daha sarsıntılı olmuştur.

   Emperyalizme bağımlılık arttıkça, köhneyen ve sarsılan uluslararası sistemin tahribatları Türkiye vb. ülkelerde daha keskin biçimde kendisini gösterir. Sistemin sorunları bizim gibi ülkelerde daha derin ve çetrefilli düzeylere tırmanır. Nitekim emperyalist burjuvazi ve Türk komprador burjuvazisi ülkemiz işçi sınıfı ve emekçi halk katmanlarını en üst düzeyde sömürerek, onları daha yoksullaştıkları bir döneme sürüklerler. Mevcut kriz, 15-20 Temmuz darbesi, olağanüstü hal, KHK kararnameleri, sömürü, baskı, katliamlar, Kürtler üzerindeki baskı ve saldırılar içinde bulunduğumuz dönemin nasıl bir dönemeçte olduğumuzun göstergesi olsa gerek... Tüm bu sömürü, baskı ve saldırıların tırmandığı üst boyut sınıf çelişkilerinin daha derinleşeceğinin şimdiden habercisidir. Bunun sınıf bilinçli proletarya ve öncü müfreze tarafından şimdiden görülmesi ve örgütsel boşluğa müdahale edilmesi gerekir. Aslında bu durum devrimin nesnel koşullarını daha olgunlaştırıyor. Sorun zayıf olan öznel koşulları güçlendirmek, geliştirmek ve ezilen sınıfların ileri kesimlerini örgütsel saflara çekmek ve onlara devrim güzergahında önderlik etmektir...  

   Kaldıki sorun salt ülkemizle sınırlı değil. Sorun ülkemiz dışında tüm ülkelerin de sorunudur. Tüm bağımlı ülkelerde çelişkiler daha derinleşmiş, baskı ve saldırılar daha daha tırmandırılmıştır.  Hatta yakın döneme kadar Avrupa, Amerika, Japonya, Çin Rusya gibi nispetetn daha istikrarlı ülkelerde bile durum giderek daha zorlu bir döneme gidiyor. Dünyayı sömüren bu emperyalist ülkelerde  de sınıf sömürüsü ve baskı ve tahakküm mekanizması daha daha sertleştiriliyor. Önceleri düzen içi de olsa sorunlarına çözüm getiren bu ülkeler sorunlara artık aynı minvalde müdahale edemiyorlar. İşçi sınıfı ve diğer emekçi sınıflar artan sömürüye karşı daha keskin mücadeleye yöneliyorlar. Burjuvazi  bu gelişmiş kapitalist ülkeleri artık eskisi gibi yönetemiyor. Fransa, İngiltere, Almanya. İtalya, Avusturya, Yunanistan, İspanya, Amerika vb. gelişmiş ülkelerde sık sık irili ufaklı eylemlerle emekçiler ve gençler sokağa dökülüyor, tepkilerini, hoşnutsuzluklarını dile getiriyorlar.

  En son bu durum Fransa'da kendisini gösterdi. Artan sömürü, sosyal hakların giderek gaspedilmesi, vergilerin artırılması, işsizliğin artması, iş koşullarının ağırlaştırılması, fakirliğin gelişmesi sonucu Fransız emekçileri başkaldırdı. Giydikleri sarı yelek nedeniyle “sarı yelek” eylemi olarak adlandırılan başkaldırılarıyla  tarihe mal oldular. Diğer ülke emekçilerinin desteğini aldılar. Hatta başka ülke emekçilerini ve gençliğini teşvik ettiler. Öyleki sarı yelek eylemleri başka ülkelerde de gündeme geldi. Eylem önderlikten yoksun, kendiliğinden bir hareketti. Kendiliğinden hareket iktidarı hedef alan ve devrime önderlik eden hareketten kopuk ve yoksun oluşudur. Zaten içinde bulunduğumuz ana sorun bu sorundur. Ancak içinde bulunduğumuz kapitalizmin kronik sorunları işçi sınıfının ve kafa emekçilerinin tepkisini daha üst boyutlara tırmandıracaktır. Bu mücadeleler gelişmiş kapitalist ülkelerde daha gelişecektir. Önceleri önderlikten yoksun bu hareketler sınıf mücadelesinin dayatmasıyla ve emekçilerin deney ve tecrübeleriyle ileride öncü güçleri yaratacak ve devreye sokacaktır. Unutulmasın ki, tarih sınıf mücadelelri tarihidir.

   Sarı yeleklerin eylemi bu gelişmelerin belirtisidir. Nitekim önderlikten yoksun olmasına rağmen Fransız burjuvazisinin devlet unsuru hareketi durdurmakta zorlanmıştır. Hatta Strasbourg'ta islamcı örgüt kisvesiyle yapılan ve üç kişinin öldürüldüğü şaibeli saldırı sonucu gündem ve politik atmosfer değiştirilmek istenmiştir.

Böylece sarı yelek eyleminin pasifize edilmesi ve dağıtılması hedeflenmiştir.

      Her şeye rağmen mücadele durdurulsa ve pasifize edilse dahi, ileride tekrar Fransa'da ve emperyalist-kapitalist ülkelerde daha gelişecektir. Gelişen teknoloji ile üretici güçler ve mülkiyet biçimi arasındaki çelişkinin artık iyice gelişmesi,   mevcut uluslararası yapısal krizin bir türlü yerini istikrarlı sürece bırakmaması, süreci sınıf çelişkilerinin ve mücadelenin daha gelişeceği bir güzergaha sürükleyecektir.

   Tüm bu gelşmeler zayıf halka konumundaki ülkemiz ve benzeri bağımlı ülkelerle beraber, dünya devrim zincirinin kalın halkalarının giderek çatırdadığı ve zayıfladığı emperyalist ülkeler için de geçerlidir. Bunun beliritileri bizzat yaşanarak daha belirgin bir şekilde kendisini gösteriyor. Bu gerçekliğe yukarıdaki bölümlerde kısaca değinmeye çelıştık. Burada önemli olan sınıf bilinçli proletaryanın bu gerçekliği görerek kararla ve inatla hareket ederek, örgütsel boşluğa müdahale ederek sınıf mücadelesinin yüklediği tarihsel rolü oynamasıdır.  

24 Haziran cumhurbaşkanı seçim tarihi yaklaştıkça politik atmosfer daha üst düzeylere tırmanıyor. Başını Recep Tayip Erdoğan’ın çektiği AKP/MHP/Ordu kliği devlet aygıtını kendi lehlerinde daha sağlam temeller üzerine oturtmak istiyor. Bünyesinde yer aldıkları iktidar mekanizmalarını iyice kendi güdümlerine almayı amaçlıyorlar. Cumhurbaşkalığı kisvesiyle Kürtler, ezilen sınıflar ve devrimci, demokrat kesimler üzerindeki faşist baskı ve katliamları çok daha katmerli boyutlara tırmandırmayı hedefliyorlar. Varolan kısmi demokratik hakları tümden lağvediyorlar ve devlet mekanizmasını daha faşist bir yapıya büründürüyorlar. Bunun için de 20 Temmuz 2016 darbesiyle girdikleri süreci, 24 Haziran Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile kendi lehlerinde daha pekiştirmeyi amaçlıyorlar…

20 Temmuz 2016 Darbesi..

15 Temmuz 2016 tarihindeki şaibeli darbe girişimi ile Tayip Erdoğan ve çevresinin hedef alındığı imajı yaratıldı. Bu darbe ile Tayip Erdoğan ve çevresinin devrilmesi ve devlet erkinden dışlanması hedef gösterildi. Ancak 15 Ağustos darbesi başarıya ulaşamadı. Bunun sonucu 15 Ağustos darbe girişimi bahane edilerek Tayip Erdoğan ve ordunun merkezi şürekası tarafından 20 Temmuz darbesi gerçekleştirildi. Bunun sonucu devlet erkinin yürüttüğü baskı ve saldırı furyası çok daha üst boyutlara tırmandırıldı. Çok daha katmerli baskı, saldırı ve tahakkümle başta Kürtler olmak üzere ezilen yığınlar ve devrimci, demokrat kesimler sindirilmek ve etkisiz hale getirilmek istendi.

Bunun sonucu darbe sonrası olağanüstü hal (OHAL) ilan edildi ve KHK(Kanun Hükmü Kararnameleri) uygulamasına geçildi,

Böylece ilan edilen OHAL ile –eskiye kıyasla- kısmen varolan yargı, yasama ve yürütme organlarının kısmi “özerkliği” tümden feshedildi. Meclisin, yargının ve yürütme organlarının hiçbir fonksiyonu kalmadı. Varolan hükümetin hiçbir rolü kalmadı. Formalite bir hükümetten öteye gidemedi. Alınan kararlar ve çıkarılan yasalar doğrudan cumhurbaşkanı tarafından alındı. Parlamenter görünümlü faşist diktatörlük yerini tek kişi nezdinde daha katı ve daha saldırgan faşist diktatörlüğe bıraktı. Cumhurbaşkanınca alınan kararlar ve verdiği talimatlar KHK yaftası altında anında yürürlüğe kondu. Ve baskı, saldırı ve katliamlar katbekat artırıldı.

20 Temmuz darbesiyle AKP/MHP/Ordu/polis kurumları baskı ve tahakküm mekanizmasını üst boyutlara tırmandırdı.

Bunun sonucu Kürtlerin olduğu illere, ilçelere ve köylere yapılan saldırılar giderek tırmandırıldı. Kitlesel tutuklamalara ve katliamlara gidildi. Yasal HDP partisine karşı saldırı doruğa çıkarıldı. Kadın ve erkek eşbaşkanları, ile milletvekilleri ve birçok HDP’li tutuklandı. Ayrıca Kürt illeri ve ilçelerindeki belediye başkanlarının hemen hemen hepsi tutuklandı ve cezaevine kondu.

Yerlerine atanan kayyımlar üzerinden faşizmin baskıları daha üst düzeylere tırmandırıldı.

Ayrıca Kürt illeri dışında diğer illerde de saldırı furyasına gidildi ve devrimci, demokrat, gazeteci, yazar, öğretim görevlisi kişiler tutuklandı. Görevlerinden alındı. Üniversitelerdeki öğrencilere de baskılar yapıldı.

Ayrıca OHAL’le birlikte 112 bin 863 kamu emekçisi işlerinden ihraç edildi. Ve çalışma izni iptal edilen özel öğretim kurumlarında çalışanlarla beraber işlerinden men edilenlerin sayısı 135 bini geçmiştir. İşçilerin ve emekçilerin grevlerine müsaade edilmedi. Buna rağmen bazı iş yerlerinde işçiler greve gitti.

Gösterilere, yürüyüşlere. mitinglere ve benzeri eylemlere müsaade edilmedi. Ülkenin dört bir yanında yapılan saldırılarla onbinlerce kişi tutuklandı ve yapılan saldırılarla bir çok kişi katledildi. Tüm bu baskı ve saldırılar devam etmektedir.

Olağanüstü hal ve KHK ile yürürlüğe konan 20 Temmuz darbesi, 24 Haziran seçimleri ile AKP/MHP üzerinden daha sağlama alınarak tahkim edilmek istenmektedir. Mevcut bu durum görülmeli ve nesnel gerçekliğe tekabül eden tavır alınmalıdır.

24 Haziran’da HDP’nin Desteklenmesi

Her seçim olduğu gibi 24 Haziran seçimi de sınıf bilinçli proletaryanın perspektifine göre taktik bir sorundur. Her taktik proletarya açısından stratejik sürecin bir parçasıdır. Dolayısıyla takınılacak her taktik tavır ve izlenecek her taktik politika stratejik hatta hizmet etmelidir. Stalin’in tahliliyle “taktik daha az önemli hedefleri önüne koyar; çünkü onun hedefi, bir bütün olarak savaşı kazanmak değil, devrimin verili yükselme ya da alçalma dönemindeki somut duruma uygun şu ya da bu muharebeyi, şu ya da bu çarpışmayı, şu ya da bu kampanyayı, şu ya da bu eylemi başarıyla gerçekleştirmektir. Taktik, stratejinin bir parçasıdır, ona bağlıdır ve ona hizmet eder.

…Devrimin verili bir aşaması temelinde taktik, devrimin kabarma ve alçalmasına, yükselme ve geri çekilmesine göre birçok kez değişebilir.(abç) ”(Stalin, Leninizmin Sorunları, sf.80-81)

Dolayısıyla bu belirleme içinde bulunduğumuz seçim süreci için de geçerlidir. Yukarıda belirttiğimiz gibi 20 Temmuz darbesiyle artan baskı ve saldırılar 24 Haziran seçimleriyle yasal bir muhtevaya büründürülerek sürdürülmek istenmektedir. Dolayısıyla buna karşı taktik bir tavır takınılmalıdır. Bu da içinde bulunduğumuz mevcut aşama, kitlelerin konumu ve proletarya partisi ve diğer devrim güçlerinin mevcut durumu da dikkate alınarak yerine getirilmelidir. Ve devrimin stratejik hattına hizmet eden objektif bir tavır alınmalıdır.

Elbetteki parlamento devlet erkinin gerici bir kurumudur. Diktatörlüğü, baskıyı, zulmü uygulayan devletin bir parçasıdır. Dolayısıyla stratejik olarak devrimin hedefidir. Ancak her seçim sürecinde objektif konum değerlendirilerek taktik tavır alınmalıdır.

Bu durum mevcut seçimler için de geçerlidir. Nesnel durum değerlendirilmeden ve dikkate alınmadan alınan kararlar ezbere alınan subjektif kararlar olmaktan öteye gidemez. Nitekim proletarya partisinden kopan tasfiyeci hattın bu seçimdeki boykot tavrı da dönemin somut durumundan ve objektif gerçekliğinden kopuk, ezbere alınan, tekrara dayalı ve gözü kapalı amatörce alınan bir karardır.

Yukarıda belirttiğimiz mevcut durum MHP desteğindeki AKP iktidarına karşı HDP’nin desteklenmesini emretmektedir. Çünkü 20 Temmuz darbesinin başında ordu ve MHP ile birlikte Tayip liderliğindeki AKP vardır. AKP İç içe geçen başkanlık ve parlamento seçimlerini tek başına kazandığında uygulanan diktatörlük daha pekiştirilecek, OHAL, KHK yasal görünümle daha katmerli düzeylerde sürdürülecektir. Bu durum şimdiden görünmektedir.

Komünistler nasıl ki demokratik haklar ve talepler uğruna mücadeleyi savunurlarsa; geçmişten varolan demokratik hakların gaspına karşı da mücadeleyi savunurlar. Göz güre göre baskı mekanizmasının daha tırmandırılmasına göz yumamazlar, kayıtsız kalamazlar.

Mevcut durum bu seçimlerde böyle taktik bir tavrı önümüze koymaktadır. Bu nedenle bu seçimlerde demokratik hak ve talepleri savunan ve bu doğrultuda mücadeleyi önüne koyan HDP saflarında yer alınmalıdır.

Denilebilir ki, HDP dışında CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi ve Demokrat Parti ittifakı da vardır. Neden HDP desteklenmekte ve diğer partilerin ittifakı desteklenmemektedir!.. Ancak HDP ile diğer partiler arasında ciddi bir politik fark vardır. Diğer partiler gerici-faşist konuma sahip düzen partileridir. HDP muhalif partidir. Nitekim HDP Eş Genel Başkanları ile 7 milletvekili tutukludur, 5 milletvekili ise milletvekillikten düşürülmüştür. Ayrıca HDP’li belediye başkanlarının neredeyse tümü de tutuklanmıştır. Binlerce taraftarı cezaevine konmuştur…

Bu nedenle seçimde HDP desteklenecektir.

Denilebilir ki, seçimler ikinci tura kalırsa AKP/MHP ittifakına karşı HDP ile diğer düzen partileri arasında görüşmeler olabilir mi?!.. Bu durum şimdilik söz konusu değildir. Ama ikinci tur muhalif düzen partilerini, özellikle CHP nezdinde HDP ile görüşmeye zorlayabilir!.. Egemen düzen partilerinin aralarındaki iktidar kavgası, CHP üzerinden HDP ile görüşmeleri gündeme getirebilir. Yeri geldiğinde egemen sınıfların kendi aralarındaki çelişkilerden yararlanılabilir.. Elbetteki bu olası görüşmeler taktik düzeyde olup koşulların değişimiyle gündeme gelebilir… Elbetteki bu görüşmeler körü körüne HDP’nin kayıtsız-şartsız desteği şeklinde olmaz. HDP’nin talepleri vardır ve bu talepler gündeme geldiğinde görüşmeler –CHP üzerinden- olabilir… Unutulmasın ki, HDP kilit partidir.

Emekçilere, Kürtlere, emekçi kadınlara, demokratlara, devrimcilere düşen görev seçimlerde HDP’yi desteklemektir!